Nhật Bản, một quốc gia với lịch sử lâu đời về chính sách quốc phòng mang tính phòng thủ, đang trải qua một sự chuyển đổi chiến lược đáng kể trong bối cảnh căng thẳng khu vực gia tăng. Sự thay đổi này đặc biệt liên quan đến các hoạt động quân sự của Trung Quốc và mối đe dọa tên lửa từ Triều Tiên. Dựa vào các nguồn tin TASS, The Aviationist, Defence Blog, Army Recognition, Kyodo News và Asahi Shimbun, bài viết sẽ tập trung vào phân tích công nghệ, tính năng, mục đích chiến lược và tác động của hệ thống tên lửa Type12 cải tiến đối với an ninh khu vực.

Tổng quan về công nghệ tên lửa Type12 cải tiến

Tên lửa Type12 Surface-to-Ship Missile (SSM) là sản phẩm do Mitsubishi Heavy Industries (MHI) phát triển. Ra mắt lần đầu vào năm 2012, Type12 là phiên bản nâng cấp của tên lửa Type88. Phiên bản cải tiến của Type12, được phê duyệt phát triển vào tháng 12/2020, thể hiện bước nhảy vọt về công nghệ và khả năng chiến đấu. Điều này phù hợp với chiến lược quốc phòng mới của Nhật Bản.

Phiên bản gốc của Type12 có tầm bắn từ 200-400km. Trong khi đó, phiên bản cải tiến đạt tầm bắn 900km, với mục tiêu tương lai là 1.200-1.500km. Điều này cho phép Nhật Bản tấn công các mục tiêu trên biển và đất liền từ khoảng cách an toàn, đồng thời giảm thiểu nguy cơ bị đối phương phản công.

Tên lửa được thiết kế với hình dạng khí động học mới. Các cánh mở rộng và bề mặt điều khiển giúp cải thiện hiệu suất bay và giảm tiết diện phản xạ radar (RCS). Điều này làm tăng khả năng sống sót của tên lửa trước các hệ thống phòng thủ đối phương.

Type12 cải tiến tích hợp hệ thống dẫn đường quán tính (INS) kết hợp với GPS. Radar mảng pha chủ động Ka-band (AESA) và tính năng cập nhật lệnh (Up to Date Command – UDTC) qua liên kết vệ tinh cho phép tên lửa nhận thông tin mục tiêu trong thời gian thực. Hệ thống này đảm bảo độ chính xác cao khi tấn công các mục tiêu di động trên biển hoặc trên đất liền.

Type12 được thiết kế để triển khai trên nhiều nền tảng, bao gồm mặt đất, tàu chiến và máy bay (như F-15J của Lực lượng Phòng vệ trên không Nhật Bản – JASDF). Cách tiếp cận đa nền tảng giúp giảm chi phí phát triển và tăng tính tương thích giữa các lực lượng.

Ngoài vai trò chống hạm, Type12 cải tiến có thể tấn công các mục tiêu trên đất liền. Điều này phù hợp với chiến lược ‘phản công’ (counterstrike capability) được Nhật Bản thông qua trong các tài liệu chiến lược an ninh quốc gia sửa đổi năm 2022.

Các hệ thống tên lửa tầm xa mới của Nhật Bản

Ngoài Type12, Nhật Bản đang phát triển một loạt hệ thống tên lửa khác nhằm tăng cường khả năng răn đe chiến lược. Một số hệ thống đáng chú ý bao gồm:

• Tên lửa hành trình siêu thanh (Hypersonic Cruise Missile) dự kiến hoàn thành vào năm 2031 với tầm bắn từ 2.000-3.000km.
• Hyper Velocity Gliding Projectile (HVGP): HVGP là tên lửa siêu thanh có khả năng đạt tốc độ trên Mach 5 và thực hiện các động tác cơ động trong khí quyển để tránh hệ thống phòng thủ tên lửa.
• Tên lửa chống hạm/tấn công mặt đất mới của MHI: Với hợp đồng trị giá 32 tỷ yên (219 triệu USD) được ký vào tháng 4/2025, MHI đang phát triển một tên lửa chính xác tầm xa mới.
• Tên lửa phóng từ tàu ngầm dự kiến triển khai vào năm 2027. Hệ thống này sẽ tăng cường khả năng tấn công bí mật từ dưới nước.

Chiến lược triển khai và mục đích

Sự phát triển và triển khai các hệ thống tên lửa này phản ánh sự thay đổi cơ bản trong chính sách quốc phòng của Nhật Bản. Từ một tư thế phòng thủ thuần túy sang một chiến lược răn đe chủ động.

Việc triển khai Type12 tại các căn cứ ở Kyushu (Camp Kengun, Kumamoto) và các kế hoạch mở rộng đến Okinawa và Oita nhằm bảo vệ các tuyến đường biển chiến lược như eo biển Miyako.

Tăng cường liên minh với Mỹ: Nhật Bản đã đặt mua 400 tên lửa hành trình Tomahawk của Mỹ (tầm bắn 1.600km) và các tên lửa JASSM (900km) và Joint Strike Missile (JSM, 500km). Các hệ thống này bổ sung cho Type12 và HVGP, tạo ra một mạng lưới phòng thủ và phản công đa tầng.

Tác động khu vực và quốc tế

Sự phát triển của các hệ thống tên lửa này không chỉ tăng cường khả năng phòng thủ của Nhật Bản mà còn có tác động đáng kể đến cục diện an ninh khu vực.

Trung Quốc lo ngại rằng các tên lửa như Type12 và HVGP có thể đe dọa trực tiếp đến bờ biển nước này. Các hệ thống tên lửa mới của Nhật Bản, kết hợp với liên minh quân sự chặt chẽ với Mỹ, có thể làm thay đổi cán cân quyền lực ở khu vực Indo-Pacific.

Ukraine sắp nhận được 3 hệ thống tên lửa phòng không Patriot từ các đối tác, trong đó Đức sẽ cung cấp 2 hệ thống và Na Uy cung cấp 1 hệ thống. Thông tin này được Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky chia sẻ với các phóng viên vào ngày 25.7.

Theo ông Zelensky, Ukraine đang tích cực đàm phán với các đối tác để có thêm 7 hệ thống tên lửa phòng không Patriot. Các hệ thống này đã chứng minh hiệu quả trong việc tiêu diệt tên lửa đạn đạo của Nga nhắm vào các thành phố của Ukraine. Hà Lan cũng đang được làm việc để cung cấp thêm các hệ thống này.

Ngoài vấn đề cung cấp vũ khí, Tổng thống Zelensky cũng cho biết Ukraine đang đối mặt với một thách thức tài chính lớn. Nước này cần bù đắp khoản thiếu hụt tài chính 40 tỉ USD vào năm tới và sẽ cần thêm 25 tỉ USD để sản xuất tên lửa, máy bay không người lái và các hệ thống tác chiến điện tử.

Trong diễn biến liên quan đến nỗ lực hòa bình, ông Zelensky tiết lộ các nhà đàm phán Ukraine và Nga đã thảo luận về khả năng tổ chức cuộc gặp giữa ông và Tổng thống Nga Vladimir Putin tại cuộc đàm phán hôm 23.7. Tuy nhiên, nhà lãnh đạo Nga trước đó cho biết mình sẵn sàng gặp ông Zelensky nhưng chỉ trong giai đoạn cuối của các cuộc đàm phán nhằm chấm dứt xung đột.

Nhà đàm phán Nga Vladimir Medinsky cũng có quan điểm tương tự, cho rằng sẽ không sớm có cuộc gặp thượng đỉnh Nga – Ukraine vì cuộc gặp cần được chuẩn bị một cách kỹ lưỡng. Điều này cho thấy quá trình đàm phán để tìm ra giải pháp hòa bình cho xung đột giữa Nga và Ukraine vẫn còn nhiều khó khăn và thách thức phía trước.

Ngày 29/7, Lục quân Ukraine thông báo rằng họ đã trở thành mục tiêu của một cuộc tập kích bằng tên lửa do đối phương thực hiện, nhắm vào một trong các đơn vị huấn luyện của lực lượng vũ trang Ukraine. Mặc dù đã triển khai các biện pháp an ninh cần thiết, vụ tấn công vẫn gây ra tổn thất về người. Tính đến 21h30 cùng ngày, số liệu ban đầu cho thấy đã có 3 quân nhân thiệt mạng và 18 người khác bị thương.

Thông tin chi tiết về địa điểm cụ thể của vụ tập kích vẫn chưa được Lục quân Ukraine công bố. Tuy nhiên, một số blogger quân sự đã đưa ra giả định rằng vụ tấn công có thể đã nhắm vào một thao trường tại vùng Chernihiv, nằm gần biên giới phía bắc của Ukraine.

Quân đội Ukraine cam kết sẽ tiến hành một cuộc điều tra kỹ lưỡng để làm rõ nguyên nhân dẫn đến vụ tấn công. Họ cũng khẳng định rằng nếu xác định được sai lầm của các quan chức liên quan dẫn đến tử vong hoặc thương tích của các binh sĩ, những người này sẽ phải chịu trách nhiệm về hành động của mình.

Đến nay, phía Nga chưa đưa ra bất kỳ bình luận nào về thông tin liên quan đến vụ tập kích này.

Sự việc này diễn ra trong bối cảnh Ukraine đang nỗ lực tăng cường các biện pháp an ninh để bảo vệ quân nhân khỏi các cuộc tấn công bằng tên lửa hoặc không nhằm vào các trung tâm huấn luyện. Trước đó, vào đêm 28/7, Ukraine đã tố cáo Nga thực hiện một cuộc tấn công bằng thả bom lượn vào nhà tù Bilenkivska ở khu vực do Kiev kiểm soát tại tỉnh Zaporizhzhia. Cuộc tấn công đã dẫn đến việc phá hủy nhà ăn, trung tâm hành chính và khu cách ly tại cơ sở này.

Ukraine cho biết, cuộc tấn công đã làm 25 dân thường thiệt mạng và hơn 75 người bị thương. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã cáo buộc Nga cố ý nhắm mục tiêu vào nhà tù. Tuy nhiên, phía Nga đã bác bỏ những cáo buộc này.

Người phát ngôn Điện Kremlin, Dmitry Peskov, khẳng định rằng quân đội Nga không thực hiện các cuộc tấn công vào các mục tiêu dân sự.

Đây không phải lần đầu tiên quân đội Ukraine gặp phải vụ tấn công gây tổn thất nặng nề. Vào tháng 6, một cuộc tấn công của Nga vào một thao trường ở miền trung Ukraine đã khiến 12 quân nhân thiệt mạng và hàng chục người bị thương. Sự cố này đã dẫn đến việc tư lệnh lục quân Ukraine phải nộp đơn từ chức và bị điều chuyển sang một vị trí khác.

Mỹ đã tiêu tốn gần 25% số tên lửa đánh chặn mà nước này đã mua trong cuộc xung đột kéo dài 12 ngày giữa Israel và Iran, khi Lầu Năm Góc triển khai các hệ thống phòng thủ tên lửa tầm cao giai đoạn cuối (THAAD) tới Israel. Trong cuộc chiến này, các lực lượng vận hành THAAD đã bắn hơn 150 tên lửa để bắn hạ các đợt tên lửa đạn đạo của Iran.

Cuộc xung đột đã phơi bày một lỗ hổng đáng báo động trong nguồn cung cấp của Washington. Mỹ hiện có 7 hệ thống THAAD tối tân, nhưng trong cuộc chiến kéo dài 12 ngày với Iran hồi tháng 6, hai hệ thống đã được triển khai tới Israel nhưng vẫn chưa đủ. Các quan chức Mỹ đã tìm cách mua 37 tên lửa trong năm tài chính tiếp theo, nhưng Lầu Năm Góc đã mua khoảng 650 tên lửa kể từ năm 2010. Mỗi tên lửa đánh chặn THAAD có giá khoảng 13 triệu USD.

Lockheed Martin, nhà sản xuất hệ thống này, cho biết họ có thể sản xuất khoảng 100 tên lửa đánh chặn trong năm nay và đang làm việc với chính phủ Mỹ về các phương án tăng sản lượng cho các đơn đặt hàng mới. Theo các nhà phân tích, việc triển khai hệ thống này đến Trung Đông đã gia tăng căng thẳng năng lực sẵn sàng của Mỹ và báo hiệu nhu cầu ngày càng tăng không chỉ đối với tên lửa đánh chặn mà còn cả các bệ phóng.

Mỹ cũng phát hiện ra sự thiếu hiệu quả trong cách khai hỏa các hệ thống chống tên lửa và đang xem xét kỹ lưỡng hiệu suất của một số tên lửa đánh chặn. Quân đội Mỹ hiện đang xem xét kỹ lưỡng từng vụ phóng để hiểu rõ hơn những gì đã xảy ra. Một sĩ quan Hải quân tham gia vào quá trình này cho biết còn quá sớm để đánh giá các cuộc giao tranh của SM-3.

Mối lo ngại của Mỹ là Iran sẽ lại thực hiện các cuộc tấn công tên lửa và Washington cần phải chuẩn bị sẵn sàng để đối phó với các mối đe dọa này. Do đó, Mỹ đang nỗ lực tăng cường năng lực phòng thủ tên lửa của mình, bao gồm việc mua thêm tên lửa đánh chặn và cải thiện hiệu suất của các hệ thống hiện có. Lockheed Martin và các nhà sản xuất khác đang làm việc để tăng sản lượng và đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của Mỹ và các đồng minh.

Ngoài ra, Lầu Năm Góc cũng đang xem xét các phương án tăng cường hợp tác quốc tế để đối phó với mối đe dọa tên lửa của Iran. Mỹ đang làm việc với các đồng minh của mình để chia sẻ thông tin và phối hợp các nỗ lực phòng thủ tên lửa. Tuy nhiên, việc tăng cường năng lực phòng thủ tên lửa của Mỹ và các đồng minh sẽ đòi hỏi một khoản đầu tư đáng kể về tài chính và công nghệ.

Lockheed Martin đang là nhà cung cấp chính cho hệ thống THAAD, và họ đang làm việc để tăng sản lượng và đáp ứng nhu cầu của Mỹ và các đồng minh. Tuy nhiên, việc tăng sản lượng sẽ đòi hỏi một khoản đầu tư đáng kể về tài chính và công nghệ.

Chính phủ Hoa Kỳ đã chính thức phê duyệt việc bán hệ thống tên lửa phòng không MIM-23 HAWK cho Ukraine, với giá trị hợp đồng lên tới 172 triệu đô la. Đây là lần đầu tiên Ukraine mua một hệ thống tên lửa phòng không từ Hoa Kỳ, dù rằng hệ thống này không còn mới.

Thoả thuận mua sắm bao gồm không chỉ hệ thống tên lửa mà còn các dịch vụ và công việc liên quan để đảm bảo khả năng chiến đấu của các tổ hợp đang hoạt động. Cần lưu ý rằng tất cả các tổ hợp MIM-23 HAWK của Hoa Kỳ đều đã ngừng hoạt động và cần được sửa chữa và phục hồi trước khi được chuyển giao cho Ukraine.

Công việc sửa chữa và phục hồi hệ thống này sẽ được thực hiện bởi Tập đoàn Sielman của Hy Lạp, trong khi RTX (Raytheon) – nhà phát triển và sản xuất các hệ thống phòng không này, chỉ giữ vai trò thầu phụ. Hy Lạp cũng là đơn vị vận hành MIM-23 HAWK, do đó họ có kinh nghiệm để bảo trì hệ thống này.

Trước đó, vào cuối tháng 4 năm 2024, Tập đoàn Sielman đã nhận được hợp đồng dài hạn để sửa chữa MIM-23 HAWK cho Ukraine, với chi phí là 49,9 triệu đô la và thời hạn được tính đến năm 2029. Hợp đồng này có vẻ liên quan đến việc vào đầu tháng 4 năm 2024, Mỹ đã đồng ý bán cho Ukraine gói dịch vụ và công việc đại tu, phục hồi cũng như hỗ trợ các tổ hợp MIM-23 HAWK.

Hệ thống MIM-23 HAWK Phase III có khả năng tiêu diệt các mục tiêu khí động học ở tầm bắn lên đến 45-50 km và độ cao tối đa 20 km. Tên lửa được trang bị hệ thống dẫn đường radar bán chủ động.

Ukraine đã nhận được các tổ hợp này theo dạng viện trợ từ năm 2022, ban đầu từ Tây Ban Nha, và Kyiv đang vận hành một số lượng khá lớn, mặc dù không được công bố rộng rãi. Tại Hoa Kỳ, MIM-23 HAWK đã ngừng hoạt động từ thập niên 1990, nhưng vẫn đang được sử dụng tại hơn 10 quốc gia.

Bộ trưởng Quốc phòng Đức, Boris Pistorius, thông báo rằng Đức sẵn sàng cung cấp thêm hai hệ thống phòng không Patriot cho Ukraine. Tuy nhiên, việc này phụ thuộc vào việc sớm bổ sung thiết bị thay thế để đảm bảo năng lực tác chiến và hoạt động huấn luyện của quân đội Đức. Ông nhấn mạnh rằng nếu không có Patriot, lực lượng vũ trang sẽ không thể duy trì năng lực đào tạo trong vòng 1-2 năm.

Đức đang tích cực tìm kiếm sự hợp tác với các quốc gia châu Âu khác để xác định bên nào đang sở hữu hệ thống Patriot và có thể chuyển giao cho Ukraine. Các quốc gia này sẽ bán lại thiết bị để những nước khác viện trợ cho Kiev. Tuy nhiên, ông cũng thừa nhận rằng điều kiện tiên quyết là các nước sở hữu Patriot phải đồng ý bàn giao.

Thủ tướng Na Uy, Jonas Gahr Store, thể hiện sự ủng hộ và tuyên bố rằng Na Uy sẵn sàng chia sẻ chi phí với Đức trong quá trình chuyển giao, cho rằng đây là giải pháp tức thời nhất có thể đưa ra ở thời điểm hiện tại.

Thủ tướng Đức, Friedrich Merz, nêu rõ rằng trong số 9 hệ thống Patriot mà quân đội Đức hiện sở hữu, sẽ có 2 tổ hợp được chuyển cho Ukraine. Việc này được thực hiện với kỳ vọng Mỹ sẽ cung cấp các hệ thống thay thế. Tuy nhiên, hiện tại Đức vẫn chưa mua được thiết bị mới và vẫn đang thảo luận với Mỹ về nguồn cung.

Hệ thống Patriot là vũ khí có giá trị lớn nhất mà Mỹ và các đồng minh đã viện trợ cho Ukraine. Mỗi tổ hợp có giá gần 1,1 tỷ USD. Ukraine đang vận hành các tổ hợp Patriot được trang bị tên lửa PAC-3 MSE hiện đại do Mỹ sản xuất, với khả năng bắn hạ máy bay trong phạm vi 120km và tên lửa đạn đạo trong tầm 60km.

Theo truyền thông Mỹ, Ukraine đang có ít nhất 8 hệ thống Patriot, trong đó 6 tổ hợp đang hoạt động và 2 tổ hợp khác đang trong quá trình sửa chữa. Ukraine nhiều lần đánh giá cao hiệu quả của Patriot, coi đây là vũ khí duy nhất có khả năng đánh chặn tên lửa siêu vượt âm Kinzhal và tên lửa đạn đạo Iskander-M của Nga.

Tuy nhiên, hiệu quả của Patriot tại Ukraine đang giảm dần do lượng tên lửa và bệ phóng ngày càng cạn kiệt, trong khi một số khẩu đội đã bị Nga phá hủy trong các cuộc tập kích. Đại tá Yuri Ignat, Thư ký báo chí Bộ Tư lệnh không quân Ukraine, thừa nhận rằng việc Nga liên tục nâng cấp tên lửa đạn đạo Iskander-M đã khiến Patriot không đạt hiệu quả như mong muốn.