Tình trạng “bắt cóc online” nhắm vào học sinh, sinh viên đang ngày càng gia tăng và gây ra nhiều lo ngại trong dư luận. Những kẻ xấu đang lợi dụng sự phát triển của công nghệ để thực hiện các hành vi lừa đảo tinh vi, khiến nạn nhân tự cách ly và thực hiện các hành động theo yêu cầu của chúng mà không cần tiếp cận trực tiếp.

Thực tế gần đây cho thấy, thanh thiếu niên đang trở thành mục tiêu dễ dàng của tội phạm mạng. Các chuyên gia cho rằng, đây là hệ quả của việc thế giới ảo dần lấn át thế giới thực. Tiến sĩ Đặng Vũ Cảnh Linh, phó viện trưởng Viện Đào tạo, Bồi dưỡng cán bộ và Nghiên cứu khoa học, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, cho rằng: ‘Thế giới ảo đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của thanh thiếu niên. Tuy nhiên, nếu không có kỹ năng sống và kiến thức cần thiết, các em sẽ dễ dàng trở thành nạn nhân của tội phạm mạng.’

Thủ đoạn của tội phạm mạng là khai thác sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI) kết hợp với kịch bản được dàn dựng công phu. Chúng nhắm vào những nhóm dễ tổn thương như người cao tuổi, phụ nữ và đặc biệt là trẻ em. Các đối tượng thường tiếp cận trẻ vị thành niên một cách có hệ thống, đánh vào những ‘lỗ hổng’ trong nhận thức, sự thiếu kinh nghiệm sống, hiểu biết hạn chế về pháp luật và tâm lý chưa ổn định.

Để bảo vệ thế hệ trẻ, vai trò của gia đình được đặt lên hàng đầu. Cha mẹ cần dành thời gian trò chuyện, lắng nghe và thấu hiểu suy nghĩ của con để định hướng, chia sẻ và trang bị kỹ năng và kiến thức sống cần thiết. Việc giáo dục pháp luật và kỹ năng sống cho thanh thiếu niên cần được đẩy mạnh từ cả gia đình và nhà trường.

Cần tạo ra nhiều sân chơi, hoạt động xã hội lành mạnh, môi trường giao tiếp thực tế giúp các em hình thành nhân cách, phát triển toàn diện và biết cách bảo vệ bản thân trong thế giới số đầy biến động. Về mặt pháp luật, cần tăng cường chế tài xử phạt mạnh mẽ hơn để đủ sức răn đe, đầu tư xây dựng hạ tầng công nghệ thông tin hiện đại, kiểm soát hiệu quả các luồng thông tin trên mạng.

Mỗi người cần tự bảo vệ mình trước tội phạm mạng bằng cách giữ sự tỉnh táo khi giao tiếp trên môi trường mạng, đặc biệt với người lạ. Cần thường xuyên cập nhật thông tin thời sự, chính trị, pháp luật để nâng cao nhận thức, tránh trở thành nạn nhân của các chiêu trò lừa đảo.

Lừa đảo giả mạo shipper là một thủ đoạn đã trở nên quen thuộc với nhiều người, nhưng vẫn có rất nhiều nạn nhân trở thành mục tiêu của những kẻ gian manh này. Chúng lợi dụng tâm lý chủ quan của người tiêu dùng và sự thiếu cảnh giác khi giao dịch trực tuyến để thực hiện hành vi lừa đảo.

Những chiêu lừa phổ biến mà kẻ gian sử dụng bao gồm việc gọi điện giả danh nhân viên giao hàng, đọc chính xác tên, số điện thoại và địa chỉ của khách hàng để tạo sự tin tưởng. Sau đó, chúng yêu cầu khách hàng chuyển khoản vào tài khoản cá nhân với lý do phát sinh phí giao hàng hoặc phí bảo hiểm hàng hóa. Ngay khi nhận được tiền, đối tượng lập tức chặn liên lạc, khiến nạn nhân mất tiền và không nhận được hàng.

Một thủ đoạn khác mà kẻ gian sử dụng là đánh vào sự lo sợ của nạn nhân bằng cách thông báo đã chuyển nhầm tài khoản ‘hội viên shipper’. Đối tượng nói rằng nếu không hủy dịch vụ, tài khoản sẽ bị trừ từ 2 đến 3,5 triệu đồng mỗi tháng. Trong tình huống căng thẳng này, nhiều người làm theo yêu cầu, nhấp vào liên kết lạ hoặc cung cấp mã OTP để ‘hủy dịch vụ’, vô tình mở đường cho kẻ gian chiếm đoạt tiền và thông tin cá nhân.

Nguyên nhân dẫn đến tình trạng người dân dễ sập bẫy là do tình trạng rò rỉ dữ liệu cá nhân, tâm lý sợ mất đơn hàng, vội vàng nhận hàng khi bận rộn và sự chuyên nghiệp của những kẻ lừa đảo. Chúng sử dụng giọng nói tự tin, thuật ngữ chuyên ngành vận chuyển, thậm chí gửi hình ảnh giả mạo nhân viên giao hàng hoặc phiếu giao hàng để củng cố lòng tin của khách hàng.

Để nhận biết và phòng tránh, người tiêu dùng cần lưu ý rằng nhân viên giao hàng chính thống không bao giờ yêu cầu khách hàng chuyển khoản vào tài khoản cá nhân trước khi nhận hàng. Nếu gặp tình huống yêu cầu đóng phí bổ sung hoặc cung cấp mã OTP để hoàn tất giao dịch, người mua phải lập tức dừng lại và xác minh thông tin qua ứng dụng chính thức của đơn vị vận chuyển.

Khi bị lừa, người dân cần giữ lại toàn bộ bằng chứng, trình báo cơ quan công an gần nhất hoặc liên hệ với các đường dây nóng để được hỗ trợ xử lý. Cảnh giác và tỉnh táo trong giao dịch trực tuyến là chìa khóa để bảo vệ bản thân khỏi những thủ đoạn lừa đảo tinh vi.

Như vậy, người tiêu dùng cần phải thật sự cẩn thận và cảnh giác khi thực hiện các giao dịch trực tuyến, đặc biệt là khi cung cấp thông tin cá nhân hoặc thực hiện các giao dịch chuyển tiền. Cơ quan chức năng cũng cần tăng cường công tác phòng chống và xử lý nghiêm các trường hợp lừa đảo để tạo ra môi trường giao dịch an toàn và lành mạnh cho người tiêu dùng.

Ngày 17/7, chị N., 38 tuổi, ở Hà Nội, đã nhận được một cuộc điện thoại từ một người tự xưng là nhân viên giao hàng. Người này thông báo rằng chị có một đơn hàng và yêu cầu chị chuyển khoản 10.000 đồng. Sau đó, đối tượng đã hướng dẫn chị hủy đăng ký hội viên giao hàng và chuyển khoản nhầm. Khi chị thực hiện theo hướng dẫn, tài khoản của chị đã bị trừ 1,5 tỷ đồng.

Thủ đoạn trên là một hồi chuông cảnh báo về một loại tội phạm mạng đang tiến hóa rất nhanh, hoạt động có tổ chức và len lỏi vào từng giao dịch thương mại điện tử. Thượng tá Đào Trung Hiếu, Tiến sĩ Tội phạm học, cho rằng điểm nguy hiểm nhất của chiêu lừa ‘shipper giả’ nằm ở chỗ các đối tượng không hành động theo những kịch bản cũ kỹ, sơ sài như trước đây, mà liên tục biến đổi cách tiếp cận, đánh thẳng vào tâm lý tin tưởng của người dùng.

Các đối tượng xấu luôn tìm cách bắt kịp hành vi mua sắm trực tuyến của người dân để giăng bẫy, từ giả danh nhân viên giao hàng đến giả mạo tổng đài chăm sóc khách hàng, gửi đường link tra cứu đơn hàng hay thậm chí giả dạng sàn thương mại điện tử. Điều khiến người bị hại dễ mắc lừa chính là việc dữ liệu đơn hàng, từ tên, địa chỉ, số điện thoại, đến giá trị món hàng, hoàn toàn trùng khớp với đơn thật mà họ đang chờ nhận.

Thượng tá Đào Trung Hiếu nhận định, nhiều người chủ quan nghĩ rằng vài chục nghìn đồng không đáng kể, nhưng thực chất, đó là cái bẫy mở cửa cho tội phạm công nghệ cao. Đường link hoặc mã QR mà đối tượng gửi tới thường chứa mã độc, cài vào điện thoại để chiếm quyền điều khiển ứng dụng ngân hàng. Hoặc nguy hiểm hơn, các trang web giả mạo yêu cầu nhập OTP, thực chất là hành vi ủy quyền vô tình cho kẻ gian rút toàn bộ tiền trong tài khoản.

Vấn nạn rò rỉ dữ liệu cá nhân là một vấn đề nghiêm trọng. Thông tin cá nhân của người dùng không còn an toàn như nhiều người tưởng. Dữ liệu bị rò rỉ từ 3 nguồn chính: Nội bộ các sàn thương mại điện tử hoặc đơn vị vận chuyển; các website và ứng dụng kém bảo mật nơi người dùng vô tình để lại thông tin; thị trường mua bán ‘data rác’ diễn ra công khai trên mạng xã hội.

Với vài trăm nghìn đồng, các nhóm lừa đảo có thể sở hữu hàng nghìn bộ dữ liệu chi tiết, từ đó dựng lên câu chuyện lừa đảo khớp tới 90-100% sự thật, khiến người nhận tin tưởng gần như tuyệt đối. Khi niềm tin bị khai thác làm công cụ gây án, mọi cảnh báo chung chung trở nên vô nghĩa nếu không có kỹ năng phòng vệ cụ thể.

Trước thực trạng này, Thượng tá Hiếu khuyến cáo người dùng cần cảnh giác và tự bảo vệ mình. Người dùng cần nhớ nguyên tắc cơ bản: Không chuyển tiền trước cho shipper lạ, không bấm vào đường link hoặc quét QR từ tin nhắn không rõ nguồn gốc, không cung cấp mã OTP hay mật khẩu ngân hàng cho bất kỳ ai. Hãy kiểm tra đơn hàng trực tiếp trên ứng dụng chính thức, ưu tiên thanh toán khi nhận hàng và bật bảo mật đa lớp cho tài khoản ngân hàng.

Tuy nhiên, Tiến sĩ Tội phạm học cũng chia sẻ về một vấn đề đáng lo hơn, là nhóm bị tội phạm nhắm đến nhiều nhất chính là học sinh, sinh viên và người trẻ tuổi, vốn thành thạo công nghệ nhưng thiếu kỹ năng kiểm chứng thông tin. Việc giáo dục kỹ năng tự vệ số cần được triển khai khẩn cấp, bài bản, như một môn học bắt buộc trong trường học và cộng đồng, để thế hệ trẻ có thể tự bảo vệ mình trước những kịch bản lừa đảo tinh vi ngày càng xuất hiện dày đặc.

Cảnh báo về việc học sinh, sinh viên trở thành nạn nhân của các vụ lừa đảo ‘bắt cóc online’

Thượng tá Đào Trung Hiếu, Tiến sĩ Tội phạm học, đã lên tiếng cảnh báo về việc học sinh, sinh viên trở thành mục tiêu của các vụ lừa đảo ‘bắt cóc online’ với thủ đoạn ngày càng tinh vi. Ông Hiếu cho biết, tâm lý của học sinh, sinh viên thường sợ quyền lực, nể danh tiếng và thiếu khả năng kiểm chứng thực tế. Khi đối mặt với một người xưng công an, các em dễ hoảng loạn và làm theo yêu cầu của kẻ xấu.

Từ khoảng một tháng trở lại đây, đã có nhiều vụ lừa đảo chiếm đoạt tài sản nhắm vào học sinh, sinh viên với thủ đoạn giả mạo cán bộ công an, đe dọa ‘con mồi’ để buộc phải chuyển tiền. Các đối tượng lừa đảo thường sử dụng kịch bản mồi dẫn như: ‘Em có liên quan đến một vụ án’, ‘Chúng tôi cần xác minh tài khoản của em có bị hacker lợi dụng hay không’, ‘Chuyển tiền vào tài khoản của cơ quan để chứng minh vô tội’. Ông Hiếu phân tích rằng, khi một người xưng danh công an, nói giọng nghiêm nghị, dùng từ chuyên môn, đe dọa về ‘hồ sơ’, ‘đường dây rửa tiền’, ‘có lệnh triệu tập’… thì nạn nhân lập tức rơi vào trạng thái hoảng loạn.

Thượng tá Hiếu cũng chỉ ra một số thủ đoạn thường được sử dụng bởi các đối tượng lừa đảo, bao gồm yêu cầu nạn nhân tải ứng dụng, gửi ảnh CCCD, thậm chí bỏ nhà ra đi. Một số trường hợp, các đối tượng còn yêu cầu nạn nhân chuyển tiền vào tài khoản của cơ quan để chứng minh vô tội. Bên cạnh đó, ông Hiếu cũng đưa ra một số dấu hiệu nhận biết trẻ có thể đang bị kẻ xấu thao túng, như: sự thay đổi hành vi, cảm xúc và thói quen sử dụng thiết bị số; trẻ bắt đầu giấu diếm nội dung trò chuyện, đổi mật khẩu, lén lút nhắn tin về đêm…

Để phòng tránh và đối phó với tình trạng này, Thượng tá Hiếu kiến nghị các phụ huynh hãy đồng hành cùng con thay vì kiểm soát cứng nhắc, còn nhà trường hãy chủ động giáo dục kỹ năng sống số như một môn học bắt buộc. Đồng thời, cơ quan chức năng cần xây dựng kênh tiếp nhận tố giác thân thiện, dễ tiếp cận với học sinh, sinh viên. Chi tiết về vấn đề này có thể được tìm hiểu thêm trên website của Tuổi Trẻ.

Luật sư Trần Tuấn Anh, Công ty luật Minh Bạch, cũng cho rằng, nhà trường và gia đình đóng vai trò rất quan trọng trong việc bảo vệ học sinh, sinh viên khỏi những chiêu trò lừa đảo ngày càng tinh vi. Ông Tuấn Anh kiến nghị, gia đình cần dành thời gian quan tâm đến con cái nhiều hơn, không chỉ là kiểm soát thiết bị điện tử, mà quan trọng hơn là xây dựng sự tin tưởng, để khi có điều bất thường xảy ra, con cái sẵn sàng chia sẻ và hỏi ý kiến cha mẹ.

Từ góc độ của mình, luật sư Tuấn Anh cũng đề xuất các nhà trường cần trang bị kiến thức chuyên môn, cần lồng ghép giáo dục kỹ năng sống, kỹ năng nhận diện và phòng tránh lừa đảo công nghệ cao vào trong các buổi sinh hoạt, tiết học. Qua đó, giúp học sinh, sinh viên có thể nâng cao nhận thức và kỹ năng để tự bảo vệ mình trước những thủ đoạn lừa đảo ngày càng tinh vi.

Ngày 26/7, Công an tỉnh Phú Thọ thông báo đã bắt tạm giam Đỗ Đông Hưng, 39 tuổi, và 6 người khác liên quan đến một đường dây tội phạm chuyên lừa đảo chiếm đoạt tài sản. Các bị can còn lại bao gồm Phan Bá Huỳnh, 32 tuổi; Nguyễn Hải Long, 24 tuổi; Nguyễn Văn Chung, 32 tuổi (cùng quê Thái Nguyên); Bùi Văn Hưng, 24 tuổi, quê Bắc Ninh; Trịnh Thị Thu Uyên, 34 tuổi, quê Đồng Nai; Nguyễn Hồng Phi, 24 tuổi, quê Nghệ An.

Cùng ngày, cơ quan chức năng cũng triệu tập 2 nghi can là Phạm Thị Huyền Trang, 16 tuổi, quê Hải Phòng và Lương Thị Liệu, 18 tuổi, quê Bắc Ninh để làm rõ hành vi liên quan.

Theo kết quả điều tra, đường dây lừa đảo này gồm khoảng 25-30 người Việt Nam do Đỗ Đông Hưng lãnh đạo, hoạt động tại khu vực Phnom Penh, Campuchia. Nhóm này chuyên sử dụng các ứng dụng như ‘Tình yêu 2.1’, ‘Kết nối yêu thương’ để lừa đảo người trong nước. Hưng đã phân công nhiệm vụ cho từng thành viên trong nhóm và trả lương khác nhau.

Nhóm ‘cào khách’ chịu trách nhiệm làm quen, kết bạn qua mạng xã hội với phụ nữ trung niên, sống đơn thân. Chúng thường sử dụng tài khoản Telegram giả danh người đàn ông thành đạt, có ngoại hình ưa nhìn để dễ tiếp cận. Sau khi tạo dựng mối quan hệ tình cảm, chúng bắt đầu lôi kéo nạn nhân tham gia hoạt động đầu tư, quay số trúng thưởng, đặt cược trực tuyến. Ban đầu, chúng sẽ chuyển tiền lãi để dụ ‘con mồi’ nạp thêm tiền.

Tiếp theo, nhóm ‘giết khách’ sẽ tiếp nhận thông tin của nạn nhân từ nhóm ‘cào khách’ để thực hiện các thao tác kỹ thuật khiến họ không thể rút tiền. Đồng thời, chúng đưa ra các yêu cầu nộp thêm phí nếu muốn rút tiền lãi để từ đó dẫn dụ, ‘móc sạch tiền’ của nạn nhân. Khi con mồi cạn kiệt tài chính, chúng cắt đứt liên lạc, xóa dấu vết.

Từ các tài liệu trinh sát thu thập được, ngày 16/7, Phòng Cảnh sát hình sự đã triển khai các tổ công tác tại nhiều tỉnh thành để truy xét. Bước đầu, công an xác định ổ nhóm này đã lừa đảo, chiếm đoạt hàng trăm triệu đồng của nạn nhân.

Công an đề nghị các nghi phạm còn lại trong đường dây lừa đảo đến Phòng cảnh sát hình sự đầu thú, hưởng sự khoan hồng.

Lừa đảo qua mạng xã hội đang trở thành một vấn đề ngày càng nghiêm trọng, với thủ đoạn lợi dụng tâm lý nóng vội của người tiêu dùng để “săn” giá rẻ phút chót. Các đối tượng lừa đảo thường tạo ra các fanpage giả mạo trên mạng xã hội, thậm chí có tích xanh để tạo lòng tin, đăng tải chương trình du lịch gần giống với cơ sở chính thống và yêu cầu chuyển cọc trước 50%. Sau đó, họ gửi mã đặt phòng giả và cắt đứt liên lạc với nạn nhân.

Các fanpage lừa đảo này thường sao chép nội dung bài đăng, hình ảnh và quy trình đặt phòng và thanh toán từ trang chính thống. Chúng chạy quảng cáo trên Facebook với nội dung hấp dẫn và đánh vào tâm lý ham rẻ của người dùng. Khi giao dịch xong, các đối tượng thông báo hết phòng và hướng dẫn nạn nhân liên hệ với “kế toán” để được hoàn tiền. Tuy nhiên, khi khách gọi, chúng yêu cầu cung cấp thông tin tài khoản hoặc gửi link thanh toán qua cổng trung gian như VnPay để tạo cảm giác hợp lệ.

Nhiều người đã bị lừa mất thêm tiền hoặc lộ dữ liệu tài chính do lo lắng muốn lấy lại tiền và làm theo yêu cầu của đối tượng. Chỉ khi nghi ngờ hoặc không liên lạc được với “bên đặt phòng”, nạn nhân mới gọi đến hotline chính thức của khách sạn để xác minh, nhưng lúc đó thường đã quá muộn.

Để nhận biết fanpage lừa đảo, người dùng cần chú ý đến các dấu hiệu như tương tác bất thường (nhiều lượt thích nhưng ít hoặc không có bình luận thật), thông tin “Giới thiệu” không rõ ràng (do nước ngoài quản lý hoặc mới lập) và số điện thoại không khớp với website chính thức. Người dùng nên kiểm tra mục “Tính minh bạch của Trang” để xem người quản lý trang và lịch sử đổi tên fanpage. Điều này sẽ giúp người dùng tránh bị lừa đảo và bảo vệ thông tin cá nhân của mình.

Như vậy, người tiêu dùng cần phải cảnh giác khi sử dụng mạng xã hội để đặt phòng hoặc mua hàng. Hãy luôn kiểm tra kỹ thông tin và xác minh tính chính thống của trang web hoặc fanpage trước khi thực hiện giao dịch. Facebook cũng đã có những biện pháp để ngăn chặn lừa đảo, nhưng người dùng vẫn cần phải tự bảo vệ mình.

Công an thành phố Hồ Chí Minh gần đây đã phát hiện và giải cứu nhiều trường hợp liên quan đến lừa đảo ‘bắt cóc online’, nhắm vào nhóm học sinh và sinh viên. Mặc dù nhiều nạn nhân có kiến thức về công nghệ, nhưng do thiếu kỹ năng nhận diện các chiêu trò lừa đảo, họ đã trở thành mục tiêu của các đối tượng lừa đảo.

Một trường hợp gần đây điển hình là của sinh viên L.T.K.Y (SN 2004, ngụ phường Bảy Hiền, thành phố Hồ Chí Minh). Y nhận được cuộc gọi từ một người tự xưng là nhân viên giao hàng Shopee, yêu cầu kết bạn qua ứng dụng Zalo. Sau đó, một người tự xưng là cán bộ Công an đã gọi video qua Zalo, thông báo rằng Y liên quan đến một đường dây ma túy và rửa tiền. Người này yêu cầu Y cài đặt phần mềm ‘Zoom Workplace’ và đăng nhập bằng mã riêng để hợp tác trong quá trình ‘làm việc nội bộ’. Trong quá trình này, các đối tượng đã biết rằng Y có kế hoạch đi du học Mỹ và yêu cầu Y chuyển khoản hơn 800 triệu đồng vào một tài khoản ngân hàng do chúng chỉ định, với mục đích ‘chứng minh tài chính’.

Các đối tượng lừa đảo thường tiếp cận nạn nhân thông qua tin nhắn, cuộc gọi hoặc video call, sau đó giả danh là cán bộ Công an đang xử lý các vụ án liên quan đến nạn nhân như rửa tiền, buôn bán ma túy, hoặc gian lận tài chính. Qua đó, chúng cố gắng tạo ra sự hoang mang và sợ hãi trong tâm lý của người bị hại. Khi nạn nhân bắt đầu cảm thấy lo sợ, chúng sẽ yêu cầu người đó ‘hợp tác điều tra’ bằng cách rời khỏi nơi ở và đến thuê một phòng khách sạn hoặc nhà nghỉ, ở yên một chỗ.

Thượng tá Lê Duy Sâm, Phó Trưởng phòng Cảnh sát hình sự, Công an thành phố Hồ Chí Minh, đã đưa ra cảnh báo rằng học sinh, sinh viên và người trẻ cần trang bị cho mình kỹ năng nhận diện các chiêu trò lừa đảo và tăng cường cảnh giác trước mọi yêu cầu bất thường qua mạng. Ông nhấn mạnh rằng không nên để ‘màn hình điện thoại’ trở thành công cụ dẫn dắt cuộc đời rơi vào tay kẻ xấu.

Công an thành phố Hồ Chí Minh đã giải cứu nhiều nạn nhân trong các vụ lừa đảo ‘bắt cóc online’ và tiếp tục cảnh báo người dân cần phải cẩn thận khi nhận được các cuộc gọi hoặc tin nhắn lạ. Bất kỳ cuộc gọi nào mạo danh cán bộ Công an, Viện Kiểm sát, yêu cầu cài phần mềm, chuyển tiền hoặc thuê khách sạn… đều là lừa đảo. người dân cần tỉnh táo và không thực hiện theo các yêu cầu đáng ngờ.