Tình trạng “bắt cóc online” nhắm vào học sinh, sinh viên đang ngày càng gia tăng và gây ra nhiều lo ngại trong dư luận. Những kẻ xấu đang lợi dụng sự phát triển của công nghệ để thực hiện các hành vi lừa đảo tinh vi, khiến nạn nhân tự cách ly và thực hiện các hành động theo yêu cầu của chúng mà không cần tiếp cận trực tiếp.

Thực tế gần đây cho thấy, thanh thiếu niên đang trở thành mục tiêu dễ dàng của tội phạm mạng. Các chuyên gia cho rằng, đây là hệ quả của việc thế giới ảo dần lấn át thế giới thực. Tiến sĩ Đặng Vũ Cảnh Linh, phó viện trưởng Viện Đào tạo, Bồi dưỡng cán bộ và Nghiên cứu khoa học, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, cho rằng: ‘Thế giới ảo đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của thanh thiếu niên. Tuy nhiên, nếu không có kỹ năng sống và kiến thức cần thiết, các em sẽ dễ dàng trở thành nạn nhân của tội phạm mạng.’

Thủ đoạn của tội phạm mạng là khai thác sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI) kết hợp với kịch bản được dàn dựng công phu. Chúng nhắm vào những nhóm dễ tổn thương như người cao tuổi, phụ nữ và đặc biệt là trẻ em. Các đối tượng thường tiếp cận trẻ vị thành niên một cách có hệ thống, đánh vào những ‘lỗ hổng’ trong nhận thức, sự thiếu kinh nghiệm sống, hiểu biết hạn chế về pháp luật và tâm lý chưa ổn định.

Để bảo vệ thế hệ trẻ, vai trò của gia đình được đặt lên hàng đầu. Cha mẹ cần dành thời gian trò chuyện, lắng nghe và thấu hiểu suy nghĩ của con để định hướng, chia sẻ và trang bị kỹ năng và kiến thức sống cần thiết. Việc giáo dục pháp luật và kỹ năng sống cho thanh thiếu niên cần được đẩy mạnh từ cả gia đình và nhà trường.

Cần tạo ra nhiều sân chơi, hoạt động xã hội lành mạnh, môi trường giao tiếp thực tế giúp các em hình thành nhân cách, phát triển toàn diện và biết cách bảo vệ bản thân trong thế giới số đầy biến động. Về mặt pháp luật, cần tăng cường chế tài xử phạt mạnh mẽ hơn để đủ sức răn đe, đầu tư xây dựng hạ tầng công nghệ thông tin hiện đại, kiểm soát hiệu quả các luồng thông tin trên mạng.

Mỗi người cần tự bảo vệ mình trước tội phạm mạng bằng cách giữ sự tỉnh táo khi giao tiếp trên môi trường mạng, đặc biệt với người lạ. Cần thường xuyên cập nhật thông tin thời sự, chính trị, pháp luật để nâng cao nhận thức, tránh trở thành nạn nhân của các chiêu trò lừa đảo.

Những ngày cuối tháng 7 vừa qua đã chứng kiến một loạt các vụ tai nạn đuối nước gây thương tiếc tại Hà Nội và Nghệ An. Tại Hà Nội, hai bé trai, anh em ruột, một cháu 9 tuổi và một cháu 6 tuổi, đã tử vong sau khi rơi xuống giếng làng gần nhà. Cùng thời điểm, tại Nghệ An, 3 nữ sinh lớp 7 và 9 cũng đã tử vong khi tắm tại hồ Vực Mấu. Những vụ việc này một lần nữa đặt vấn đề về sự an toàn của trẻ em trong môi trường nước lên hàng đầu.

Theo thống kê của Cục Bà mẹ và Trẻ em (Bộ Y tế), từ năm 2021 đến nay, trung bình mỗi năm có khoảng 1.900 trẻ em tử vong do đuối nước. Đáng chú ý, tỷ lệ tử vong do đuối nước ở trẻ em tại Việt Nam cao gấp 8 lần so với các nước có thu nhập cao. Các chuyên gia cho rằng, nguyên nhân dẫn đến tai nạn đuối nước ở trẻ em phần lớn là do thiếu kỹ năng bơi và kỹ năng xử lý tình huống khi rơi xuống nước.

Hơn nữa, tại nhiều khu vực, đặc biệt là ở nông thôn, vẫn còn nhiều giếng làng, ao hồ không được rào chắn hoặc lắp đặt biển cảnh báo nguy hiểm. Điều này làm tăng nguy cơ xảy ra tai nạn đuối nước. Để ngăn chặn những tai nạn đuối nước thương tâm tái diễn, việc trang bị kỹ năng bơi và kỹ năng sinh tồn cho trẻ em là vô cùng quan trọng.

Đồng thời, cộng đồng và gia đình cần nâng cao cảnh giác, giám sát chặt chẽ trẻ em khi ở gần khu vực nước. Sự giám sát và chăm sóc của người lớn đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an toàn cho trẻ em. Một vấn đề khác là việc cứu người chưa đúng cách. Nhiều người chưa được trang bị đầy đủ kỹ năng sơ cứu đuối nước theo đúng kỹ thuật và quy trình.

Do đó, việc đưa kỹ năng bơi, kỹ năng phòng tránh và cứu đuối nước vào các buổi sinh hoạt ngoại khóa, tiết học kỹ năng sống trong trường học là cần thiết. Điều này sẽ giúp trang bị cho trẻ em những kỹ năng cần thiết để ứng phó với tình huống khẩn cấp. Các chuyên gia nhấn mạnh rằng, đừng chờ đến lúc hoảng loạn mới học kỹ năng sinh tồn. Chủ động phòng ngừa, trang bị kỹ năng từ sớm là điều quan trọng nhất để bảo đảm an toàn cho trẻ em và cả người lớn.

Cục Bà mẹ và Trẻ em (Bộ Y tế) đã có những cảnh báo về tình trạng đuối nước ở trẻ em. Thông tin từ cơ quan chức năng cho thấy, đuối nước là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ em. Vì vậy, việc nâng cao nhận thức và kỹ năng phòng tránh đuối nước là rất cần thiết.

Trong thời đại số hóa hiện nay, trẻ em đang trở thành mục tiêu của những kẻ lừa đảo tinh vi. Những thủ thuật thao túng tâm lý được sử dụng để dẫn dắt trẻ vào bẫy lừa đảo ngày càng tăng. Để bảo vệ con cái một cách thực chất, phụ huynh cần thay đổi cách nhìn nhận và trang bị cho trẻ những kỹ năng cần thiết.

Phó giáo sư Phạm Mạnh Hà, chuyên gia ngành tâm lý học tại Khoa Khoa học và Công nghệ giáo dục, Đại học Bách khoa Hà Nội, cảnh báo rằng không đứa trẻ nào an toàn tuyệt đối trước những thủ thuật thao túng tâm lý tinh vi. Những kẻ lừa đảo thường sử dụng kịch bản tinh vi, đánh trúng vào tâm lý yếu điểm của từng đối tượng.

Có 4 thủ thuật thao túng tâm lý phổ biến mà các đối tượng thường sử dụng: ‘Tội phạm hóa’, ‘Cô lập’, ‘Khẩn cấp’, và ‘Bình thường hóa’. Những thủ thuật này được thiết kế như một kịch bản hoàn chỉnh, nhằm làm trẻ mất phương hướng, hoảng loạn, và hoàn toàn phụ thuộc vào kẻ thao túng.

Để hiểu vì sao một đứa trẻ dễ bị dẫn dắt, cần xem xét tổng thể từ đặc điểm tâm lý, hoàn cảnh gia đình đến các mối quan hệ xung quanh. Trẻ ở độ tuổi phát triển chưa có khả năng đánh giá rủi ro hoàn chỉnh, dễ tin người, nhất là khi sợ bị người lớn la mắng.

Những gia đình có xung đột thường xuyên, ly hôn, hoặc khoảng cách thế hệ lớn cũng khiến trẻ khó tìm được điểm tựa tâm lý an toàn. Ngoài ra, các mối quan hệ qua mạng, với tốc độ phát triển nhanh và sự hiện diện ảo, lại mang đến cho trẻ cảm giác được lắng nghe và thấu hiểu – thứ mà trẻ không tìm được từ người thân.

Phụ huynh cần đặc biệt lưu ý nếu trẻ có những biểu hiện như thay đổi hành vi đột ngột, lo lắng khi không dùng điện thoại, phụ thuộc quá mức vào một người bạn mới, học tập sa sút, hoặc hay nói dối, giấu diếm. Khi phát hiện những dấu hiệu này, điều quan trọng nhất là không trách phạt, không dò xét, mà cần lắng nghe với thái độ thấu hiểu.

Phụ huynh nên xây dựng kênh giao tiếp cởi mở, giúp con cảm thấy an toàn khi chia sẻ. Cần giáo dục con về quyền riêng tư cơ thể, cách nhận diện các chiêu trò thao túng, và kỹ năng nói ‘không’ với những yêu cầu bất thường. Thay vì cấm đoán, hãy đồng hành cùng con trong không gian mạng, cùng tìm hiểu các xu hướng, trò chuyện về những rủi ro một cách cởi mở.

Trong những trường hợp có dấu hiệu tâm lý kéo dài, cha mẹ nên chủ động tìm đến các chuyên gia tâm lý học đường hoặc chuyên gia giáo dục để được hỗ trợ kịp thời. Không phần mềm kiểm soát thiết bị nào có thể thay thế cho sự hiện diện thực chất của cha mẹ. Lá chắn mạnh nhất trước những kịch bản lừa đảo tinh vi không nằm ở công nghệ, mà nằm ở chính sự kết nối tình cảm, niềm tin và đồng hành của gia đình.

Hội Liên hiệp Phụ nữ (LHPN) Quảng Ninh đã và đang tích cực triển khai nhiều hoạt động thiết thực nhằm thực hiện Nghị quyết số 17-NQ/TU của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh về xây dựng và phát huy giá trị văn hóa, sức mạnh con người Quảng Ninh trở thành nguồn lực nội sinh, động lực cho phát triển nhanh, bền vững. Các hoạt động này không chỉ góp phần gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc mà còn lan tỏa tinh thần sáng tạo và hành động văn minh trong thời đại số.

Từ năm 2022 đến nay, Hội LHPN Quảng Ninh đã chủ động xây dựng chương trình hành động và triển khai hiệu quả nhiều mô hình, hoạt động thiết thực. Các cấp hội phụ nữ trong tỉnh đã tăng cường tuyên truyền sâu rộng nội dung Nghị quyết 17-NQ/TU, gắn với các phong trào thi đua như ‘Xây dựng hình ảnh phụ nữ thời đại mới’, ‘Gia đình 5 không, 3 sạch’, ‘Gia đình hạnh phúc’… Qua đó, các đặc trưng con người Quảng Ninh và 6 giá trị đặc trưng của tỉnh đã được lan tỏa rộng khắp tới đông đảo cán bộ, hội viên phụ nữ toàn tỉnh.

Hội LHPN Quảng Ninh đã thành lập 23 CLB gìn giữ văn hóa truyền thống tại các xã, phường như Ba Chẽ, Bình Liêu, Tiên Yên, Đầm Hà, Uông Bí, Quảng Yên… Các sinh hoạt này vừa là nơi hội tụ văn hóa cộng đồng, vừa là ‘lớp học truyền thống’ dành cho thế hệ trẻ tại mỗi vùng quê. Bên cạnh đó, gần 2.000 mô hình, CLB văn hóa, văn nghệ – thể dục, thể thao cộng đồng đã được duy trì thường xuyên, tạo nên không gian rèn luyện sức khỏe và gắn kết phụ nữ toàn tỉnh. Các dịp 8/3, 20/10, hay những ngày lễ lớn, các cấp hội cũng tổ chức nhiều chương trình mang đậm bản sắc, như: Tuần lễ áo dài, ngày hội trang phục các dân tộc thiểu số…

Hội LHPN Quảng Ninh cũng đặc biệt chú trọng bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng sống cho hội viên, nhất là với phụ nữ dân tộc thiểu số. Nhiều hội thảo, chương trình tập huấn về tổ chức cuộc sống gia đình, phòng chống tệ nạn xã hội, bạo lực gia đình, chăm sóc sức khỏe sinh sản, kỹ năng làm cha mẹ… đã được tổ chức rộng khắp. Hiện, 16 mô hình ‘Chăm sóc, giáo dục trẻ thơ toàn diện’ đã được thành lập tại vùng miền núi, dân tộc thiểu số. Ngoài ra, nhiều mô hình giáo dục gia đình tiếp tục được nhân rộng, như: ‘Nuôi dạy con tốt’, ‘Ông bà gương mẫu – Con cháu thảo hiền’; tư vấn, giáo dục tiền hôn nhân, kỹ năng sống cho trẻ em gái, phòng chống bạo lực, xâm hại phụ nữ và trẻ em…

Các chương trình: ‘Mẹ đỡ đầu’, ‘Đồng hành cùng phụ nữ biên cương’… tiếp tục phát huy hiệu quả rõ nét. Riêng chương trình ‘Mẹ đỡ đầu’ từ năm 2022 đến nay đã hỗ trợ, đỡ đầu cho 720 trẻ mồ côi có hoàn cảnh khó khăn với tổng kinh phí vận động hơn 5 tỷ đồng.

Không dừng lại ở việc gìn giữ, phụ nữ Quảng Ninh còn tiên phong trong lan tỏa giá trị văn hóa bằng nhiều cách làm sáng tạo, thích ứng với thời đại công nghệ số. Với hơn 1.000 nhóm zalo, fanpage và các nền tảng mạng xã hội của Hội Phụ nữ các cấp, hàng nghìn thông tin tích cực, câu chuyện đẹp, hình ảnh người tốt – việc tốt được lan truyền hằng ngày, trở thành kênh tuyên truyền hiệu quả, thân thiện, gần gũi với cộng đồng.

Các cuộc thi: ‘Phụ nữ khởi nghiệp sáng tạo phát huy tài nguyên bản địa’, ‘Phụ nữ khởi nghiệp sáng tạo và chuyển đổi xanh’… khơi dậy tinh thần đổi mới, giúp nhiều sản phẩm OCOP của các cơ sở sản xuất do phụ nữ làm chủ mở rộng thị trường tiêu thụ. Hiện nay, tổng dư nợ ủy thác Ngân hàng CSXH do Hội Phụ nữ quản lý đạt hơn 2.480 tỷ đồng, cao nhất trong các tổ chức chính trị – xã hội, hỗ trợ trên 35.500 hộ phụ nữ phát triển kinh tế bền vững.

Hội Phụ nữ các cấp còn đẩy mạnh phong trào thi đua ‘Xây dựng hình ảnh người phụ nữ Quảng Ninh thời đại mới có tri thức, đạo đức, sức khỏe, năng động, sáng tạo, văn minh, thân thiện’ gắn với học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh. Hội viên phụ nữ thực hiện tốt hương ước, quy ước, nếp sống văn minh nơi công sở và địa phương nơi cư trú; tích cực rèn luyện phẩm chất đạo đức phụ nữ Việt Nam: ‘Tự tin – Tự trọng – Trung hậu – Đảm đang’.

Trong thời gian tới, Hội LHPN Quảng Ninh sẽ tiếp tục phát huy những kết quả đã đạt được, khắc phục các tồn tại, hạn chế; quán triệt và triển khai thực hiện tốt Nghị quyết Đại hội Đảng các cấp, nhất là ý kiến chỉ đạo của đồng chí Tổng Bí thư, Trưởng Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.

Trong bối cảnh khó khăn về nhân sự, kinh phí và địa bàn rộng sau sáp nhập, các đơn vị đoàn xã, phường ở khu vực phía Bắc của tỉnh Thái Nguyên vẫn không ngừng nỗ lực tổ chức các hoạt động hè ý nghĩa, an toàn và bổ ích cho thiếu nhi. Với tinh thần ‘đâu cần thanh niên có, đâu khó có thanh niên’, các đoàn viên thanh niên đã chủ động vượt khó, tận dụng mọi nguồn lực để duy trì và nâng cao chất lượng hoạt động hè cho thiếu nhi.

Điển hình như tại phường Đức Xuân, sau khi sáp nhập, có hơn 2.000 thiếu nhi về sinh hoạt tại địa phương. Đoàn Thanh niên phường đã tổ chức tập huấn cho các bí thư chi đoàn và xây dựng mô hình ‘sinh hoạt cụm dân cư’ với các ‘đội hình lưu động tổ chức sinh hoạt hè’. Chương trình sinh hoạt hè được triển khai tại một điểm mỗi tuần, tập trung vào các nội dung như trò chơi dân gian, vẽ tranh, dạy kỹ năng sống, tuyên truyền phòng, chống đuối nước, xâm hại trẻ em… Không chỉ là vui chơi, các hoạt động này còn giúp các em rèn luyện kỹ năng, nâng cao hiểu hiểu biết pháp luật và gắn kết cộng đồng dân cư sau sáp nhập. Đoàn phường đã tổ chức được 34 buổi sinh hoạt hè. Cùng với việc tổ chức vui chơi, Đoàn phường còn chú trọng giáo dục kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích, an toàn giao thông và kỹ năng ứng phó với thiên tai.

Bên cạnh đó, Đoàn thanh niên các xã, phường cũng chủ động kết nối với các đội hình tình nguyện ‘Mùa hè xanh’ từ các trường đại học, cao đẳng để tổ chức ‘Chiến dịch tình nguyện mùa hè xanh 2025’ tại xã Cẩm Giàng. Các sinh viên tình nguyện đã hỗ trợ tổ chức nhiều hoạt động ý nghĩa như lớp dạy tiếng Anh, kỹ năng sống, múa hát; khám sức khỏe, khám mắt cho hơn 600 người dân trong xã; giúp gia đình bị ảnh hưởng bởi lũ lụt thu hoạch lúa, xây dựng công trình thắp sáng đường quê; thăm, tặng quà Mẹ Việt Nam anh hùng…

Những sân chơi hè cũng giúp phụ huynh yên tâm hơn trong khoảng thời gian con không phải đến trường. Vượt qua khó khăn về nhân sự, kinh phí, địa bàn rộng sau sáp nhập, nhiều xã, phường đã duy trì và nâng cấp các mô hình sinh hoạt hè đặc trưng, như: ‘Bãi tắm an toàn’, ‘Hè an toàn – Bé vui khỏe’, ‘Sân chơi dân vũ’… Đặc biệt, các hoạt động mang yếu tố văn hóa dân tộc như dạy múa bát, hát Then, đàn Tính… cũng được duy trì, giúp các em hiểu và yêu hơn bản sắc quê hương.

Những buổi sinh hoạt hè được duy trì sau sáp nhập không chỉ là nỗ lực trong công tác đoàn, mà còn thể hiện tinh thần trách nhiệm, sự quan tâm toàn diện của chính quyền, tổ chức xã hội đối với thế hệ tương lai. Dù còn nhiều khó khăn về nhân lực, điều kiện tổ chức, nhưng với tinh thần xung kích, linh hoạt và trách nhiệm, Đoàn xã, phường phía Bắc Thái Nguyên đang khẳng định sức trẻ, sự linh hoạt, bền bỉ của tổ chức Đoàn trong giai đoạn chuyển mình sau sáp nhập trong việc gìn giữ những mùa hè đầy tiếng cười cho trẻ em…

Thời gian gần đây, một loạt vụ việc liên quan đến hành vi bắt cóc trực tuyến và lừa đảo qua mạng nhắm vào trẻ vị thành niên đã gây ra sự hoang mang trong dư luận xã hội. Các chuyên gia giáo dục và tâm lý học đã lên tiếng, nhấn mạnh sự cần thiết của việc phối hợp chặt chẽ giữa gia đình và nhà trường trong việc trang bị kiến thức và kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh.

Theo Tiến sĩ Vũ Thu Hương, chuyên gia giáo dục và nguyên giảng viên tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, trẻ vị thành niên thường có tâm lý ham khám phá, tò mò với những điều mới mẻ, thích thử thách và khát khao được công nhận. Điều này khiến các em dễ bị cuốn vào những lời dẫn dụ đầy tính kích thích từ kẻ xấu, những kẻ lợi dụng sự ngây thơ và thiếu kinh nghiệm của trẻ để thực hiện hành vi xấu.

Thạc sĩ Tâm lý học lâm sàng Nguyễn Văn Duẩn, chuyên gia tại Phòng Tâm lý học đường của Trường Trung học cơ sở và Trung học phổ thông Lê Quý Đôn, cho rằng trẻ em hiện nay thiếu kỹ năng nhận diện và ứng phó với lừa đảo, đặc biệt là trong môi trường phi vật lý như không gian mạng. Điều này khiến nguy cơ bị tấn công bởi những kẻ xấu ngày càng gia tăng.

Thầy Nguyễn Đức Phú, giáo viên kỹ năng sống của Trường Phổ thông liên cấp Phenikaa, chỉ ra rằng khi cha mẹ quá bận rộn, ít dành thời gian trò chuyện với con hoặc thường xuyên áp đặt, các em sẽ cảm thấy cô đơn và thiếu sự quan tâm. Lúc này, thế giới ảo trở thành nơi để các em tìm kiếm sự chia sẻ và đồng cảm. Kẻ xấu chỉ cần lợi dụng kẽ hở này, đóng vai một người bạn thấu hiểu và kiên nhẫn lắng nghe, là có thể dần dần thao túng tâm lý và chiếm được lòng tin của các em.

Để bảo vệ trẻ em trước những nguy cơ trên không gian mạng, các chuyên gia khuyến nghị nhà trường và phụ huynh cần chủ động trang bị cho học sinh những kỹ năng tự vệ thiết yếu trong thời đại số. Điều này có thể được thực hiện thông qua việc tích hợp các buổi học về an toàn trên không gian mạng và kỹ năng nhận diện lừa đảo vào chương trình học cũng như các hoạt động ngoại khóa.

Đồng thời, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa gia đình và nhà trường trong việc giáo dục an toàn trên không gian mạng cho học sinh. Việc này có thể được thực hiện thông qua các hoạt động giáo dục toàn diện, nhất là trong việc trang bị kỹ năng phòng tránh và ứng phó với các tình huống rủi ro trực tuyến.

Tóm lại, không có giải pháp đơn lẻ nào là hoàn hảo trong việc bảo vệ trẻ em trước những nguy hiểm trên không gian mạng. Chúng ta chỉ có thể bảo vệ con trẻ khi cả gia đình và nhà trường cùng chung tay hành động một cách quyết liệt và thấu hiểu. Sự kết hợp chặt chẽ giữa gia đình và nhà trường sẽ giúp trang bị cho trẻ những kỹ năng cần thiết để tự bảo vệ mình trong thời đại số.

Một số biện pháp cụ thể mà phụ huynh và nhà trường có thể thực hiện bao gồm tổ chức các buổi tọa đàm, hội thảo về an toàn mạng và kỹ năng sống cho học sinh; tăng cường sự gắn kết giữa phụ huynh và con cái thông qua các hoạt động gia đình; và xây dựng các chương trình giáo dục trực tuyến an toàn.

Ngoài ra, phụ huynh cũng cần thường xuyên trò chuyện và cập nhật những mối quan tâm, vấn đề mà trẻ đang gặp phải; đồng thời tạo môi trường gia đình ấm áp, cởi mở để trẻ có thể chia sẻ những vấn đề mà mình gặp phải trên không gian mạng.

Trong khi đó, nhà trường cần tăng cường vai trò của mình trong việc giám sát, hỗ trợ học sinh thông qua các hoạt động giáo dục và định hướng. Trường cũng cần xây dựng các quy chế, quy định rõ ràng về việc sử dụng internet và mạng xã hội trong trường học.

Tìm hiểu thêm về các biện pháp bảo vệ trẻ em trên không gian mạng và cách ngăn chặn hành vi lừa đảo trực tuyến.

Cuối cùng, nhận thức và sự chủ động của cả gia đình và nhà trường sẽ là chìa khóa để giúp trẻ vị thành niên tránh xa những cạm bẫy trên không gian mạng và phát triển lành mạnh trong thời đại số.