Các bệnh không lây nhiễm đang ngày càng trở thành một gánh nặng lớn cho hệ thống y tế cũng như toàn xã hội Việt Nam. Theo những số liệu thống kê mới nhất, đây là nguyên nhân hàng đầu gây ra tới 80% số ca tử vong tại Việt Nam. Đặc điểm chung của nhóm bệnh này là thường khởi phát một cách âm thầm, tiến triển trong thời gian dài và có thể để lại những hậu quả nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.

Một số yếu tố nguy cơ phổ biến dẫn đến các bệnh không lây nhiễm bao gồm hút thuốc lá, lạm dụng rượu bia, chế độ ăn uống thiếu rau quả, tiêu thụ muối ở mức cao, ít vận động và tình trạng căng thẳng kéo dài. Đặc biệt, những người thừa cân, béo phì hoặc có rối loạn lipid máu thường có nguy cơ cao mắc các bệnh tim mạch, đái tháo đường, ung thư và bệnh hô hấp mạn tính.

Giáo sư – Tiến sĩ Nguyễn Viết Tiến, Phó chủ tịch Hội đồng Y khoa Quốc gia, đã mô tả các bệnh không lây nhiễm này như là “những cơn sóng ngầm” âm thầm nhưng gây tổn thất nghiêm trọng cho sức khỏe của cộng đồng. Theo ông, hiện có khoảng 200.000 người mỗi năm tử vong vì bệnh tim mạch, gần 183.000 ca ung thư mới được phát hiện và hơn 122.000 người tử vong vì ung thư hàng năm. Tỷ lệ người trưởng thành mắc bệnh đái tháo đường đã tăng lên đến 5,4%, trong khi bệnh hô hấp mạn tính đang ảnh hưởng đến 4,2% dân số trên 40 tuổi.

Một thực trạng đáng lo ngại khác là phần lớn bệnh nhân thường chỉ được phát hiện khi bệnh đã tiến triển đến giai đoạn muộn. Ví dụ, có khoảng 65% bệnh nhân ung thư phổi được chẩn đoán ở giai đoạn 3 hoặc 4, khi cơ hội điều trị khỏi bệnh là rất thấp. Tương tự, gần một nửa số người mắc tăng huyết áp không biết mình bị bệnh và chỉ một phần ba số bệnh nhân được điều trị đúng cách. Việc phát hiện muộn không chỉ khiến hiệu quả điều trị thấp mà còn làm gia tăng chi phí và tỷ lệ biến chứng nặng, thậm chí là tử vong.

Trong bối cảnh đó, việc chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời đang được xem là chiến lược sống còn. Giáo sư – Tiến sĩ Nguyễn Văn Kính, Phó chủ tịch Tổng hội Y học Việt Nam, nhấn mạnh vai trò quan trọng của y học cá thể hóa và các công nghệ chẩn đoán tiên tiến. Nhờ vào các xét nghiệm sinh học phân tử, bác sĩ có thể theo dõi sự phát triển của bệnh và đưa ra phác đồ điều trị cá nhân hóa phù hợp với từng người bệnh.

Bệnh không lây nhiễm không chỉ ảnh hưởng đến nhóm người trưởng thành mà còn đang gia tăng mạnh mẽ ở người cao tuổi. Theo Phó Giáo sư Nguyễn Văn Tân (Trường Đại học Y dược TP.HCM), tuổi thọ của người Việt đang tăng nhưng tình trạng sức khỏe ở người cao tuổi lại suy giảm nhanh theo tuổi. Có tới 75,57% người cao tuổi mắc từ một đến hai bệnh mạn tính, trong khi tỷ lệ mắc ba bệnh trở lên cũng tăng ở nhóm tuổi trên 80. Chi phí chăm sóc sức khỏe cho nhóm dân số này cao gấp 7-8 lần so với trẻ em, tạo áp lực lớn lên hệ thống y tế.

Rối loạn mỡ máu cũng là một trong những vấn đề nghiêm trọng khác. Trung tâm Kiểm soát bệnh tật TP.HCM cho biết, trong vòng 10 năm qua, tỷ lệ người Việt Nam có hàm lượng cholesterol máu cao đã tăng từ 30,2% lên 44,1%, gần một nửa dân số.

Bộ Y tế và Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đã hợp tác xây dựng mô hình chăm sóc sức khỏe ban đầu tích hợp, nhằm đưa công tác phát hiện và điều trị bệnh không lây nhiễm về tuyến cơ sở. Các trạm y tế xã hiện có thể chẩn đoán và quản lý đến 80% các trường hợp tăng huyết áp và đái tháo đường ở mức độ nhẹ và trung bình. Cán bộ y tế được tập huấn sử dụng phác đồ đơn giản và bộ công cụ quản lý bệnh chuẩn hóa toàn quốc.

Nhờ mô hình này, chỉ trong một năm (từ tháng 2/2023 đến tháng 1/2024), số bệnh nhân tăng huyết áp đến khám đã tăng gần gấp đôi, số bệnh nhân đái tháo đường tăng gần gấp bốn lần. Tỷ lệ kiểm soát huyết áp và đường huyết cải thiện rõ rệt, đồng thời nguồn cung thuốc điều trị tại cơ sở cũng được bảo đảm hơn.

Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, nhận định rằng hệ thống y tế Việt Nam đang đứng trước thời điểm quan trọng. Dân số già hóa, bệnh tật thay đổi và kinh tế tăng trưởng nhanh đòi hỏi một mô hình y tế tích hợp, chủ động, gần dân hơn. WHO tự hào đồng hành cùng Bộ Y tế trong việc đưa các dịch vụ chăm sóc thiết yếu đến gần hơn với người dân.

Mô hình này không chỉ tập trung vào các bệnh tim mạch và đái tháo đường, mà trong tương lai sẽ được mở rộng để quản lý cả bệnh trầm cảm, HIV/AIDS, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính và hen suyễn tại tuyến y tế cơ sở. Đây là bước đi chiến lược nhằm giảm tải cho tuyến trên, đồng thời giúp người bệnh tiếp cận dịch vụ y tế kịp thời, hiệu quả và tiết kiệm chi phí.

Khi được hỏi về biện pháp ứng phó với gánh nặng bệnh không lây nhiễm, các chuyên gia đều nhấn mạnh rằng bệnh không lây nhiễm hoàn toàn có thể phòng ngừa được. Mỗi người dân cần chủ động theo dõi sức khỏe, duy trì lối sống lành mạnh, tầm soát định kỳ và tuân thủ điều trị khi mắc bệnh. Phát hiện sớm chính là yếu tố quan trọng nhất để điều trị thành công và giảm thiểu gánh nặng y tế, xã hội lẫn tài chính cho cá nhân và quốc gia.

Xu hướng đột quỵ đang ngày càng trẻ hóa và trở thành một vấn đề sức khỏe đáng quan ngại. Theo các chuyên gia, phần lớn các trường hợp đột quỵ đều có nguyên nhân từ những bệnh nền thầm lặng mà người ta thường chủ quan bỏ qua. PGS.TS.BS Nguyễn Huy Thắng, Phó Chủ tịch Hội Đột quỵ Việt Nam, đã đưa ra cảnh báo về tình trạng này.

Ông Thắng cho biết rằng nhiều người trẻ rất chủ quan về tình trạng sức khỏe của mình mặc dù họ có huyết áp cao. Tăng huyết áp thường không có triệu chứng, ngay cả khi huyết áp lên đến 200 mmHg. Điều này khiến cho nhiều người không nhận biết được tình trạng sức khỏe của mình và không采取 biện pháp phòng ngừa.

Các bác sĩ đã chỉ ra 5 yếu tố nguy cơ chính dẫn đến đột quỵ, bao gồm tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn mỡ máu, béo phì và rung nhĩ. Đây là những ‘sát thủ’ giấu mặt mà mỗi người cần phải kiểm tra xem mình có một hoặc nhiều bệnh lý trên hay không.

Để phòng ngừa đột quỵ, mỗi người cần đặt ra các mục tiêu để kiểm soát các chỉ số huyết áp, LDL cholesterol, đường huyết. Đồng thời, cần duy trì lối sống lành mạnh, không hút thuốc lá và tập thể dục thường xuyên.

Trung tá, ThS.BS Hoàng Tiến Trọng Nghĩa, Bệnh viện Quân y 175, cũng nhấn mạnh rằng những bệnh nền như trên diễn tiến thầm lặng và biểu hiện rất mơ hồ. Đa số bệnh nhân cảm thấy khỏe mạnh nên chủ quan, không duy trì điều trị.

Nhiều người tự ý ngưng thuốc khi thấy các chỉ số ổn định, hoặc chỉ uống một vài loại thuốc trong toa. Đây là sai lầm chết người, bởi các bệnh lý này đòi hỏi phải kiểm soát lâu dài, gần như suốt đời.

Đột quỵ thường nặng nề và để lại những hệ lụy nghiêm trọng. Nhiều người giữ được tính mạng nhưng sau cơn đột quỵ không thể quay trở lại công việc, tạo gánh nặng lớn cho gia đình và xã hội.

Hầu hết người sống sót sau đột quỵ đều bị ảnh hưởng nhiều chức năng cơ thể, tàn phế, sức khỏe suy yếu hoặc mắc các di chứng như tê liệt, cử động yếu một phần cơ thể, mất ngôn ngữ, rối loạn cảm xúc, thị giác suy giảm…

May mắn, đột quỵ hoàn toàn có thể phòng ngừa được. Để tránh đột quỵ, mỗi người cần kiểm tra xem có một hoặc nhiều bệnh lý trên. Nếu có, cần đặt ra các mục tiêu để kiểm soát các chỉ số huyết áp, LDL cholesterol, đường huyết, không hút thuốc lá, sử dụng thuốc kháng đông nếu phát hiện rung nhĩ.

Với những bệnh nhân đã từng bị đột quỵ, cần kiểm soát các yếu tố trên với mục tiêu cao hơn. Cần nhận biết các dấu hiệu của đột quỵ để cấp cứu càng sớm càng tốt trong những giờ đầu.

Bệnh nhân đột quỵ có thể xuất hiện đột ngột triệu chứng tê hoặc yếu vùng mặt, tay hoặc chân. Đặc biệt là khi triệu chứng xảy ra một bên cơ thể, méo miệng, đột ngột không nói được hoặc khó nói, nhìn mờ, đau đầu, chóng mặt, mất thăng bằng…

Các nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng một số loại thực phẩm giàu tinh bột, khi được nấu chín và làm nguội, có thể tạo ra một dạng tinh bột đặc biệt có tên gọi là tinh bột kháng. Những thực phẩm này bao gồm cơm trắng, khoai tây, yến mạch, bánh mì nướng và các loại đậu. Điểm đặc biệt của tinh bột kháng là nó không bị phân hủy trong ruột non và không gây ra sự gia tăng đột ngột trong lượng đường huyết.

Thay vì bị phân hủy thành đường và hấp thụ vào máu, tinh bột kháng hoạt động tương tự như chất xơ. Chúng di chuyển đến ruột lớn, nơi chúng trở thành nguồn thức ăn cho các vi khuẩn có lợi. Quá trình này giúp nuôi dưỡng hệ vi sinh vật đường ruột, từ đó góp phần cải thiện sức khỏe tổng thể của hệ tiêu hóa. Việc cải thiện sức khỏe đường ruột không chỉ hỗ trợ quá trình tiêu hóa thức ăn mà còn có thể tăng cường hệ miễn dịch và thậm chí là cải thiện tâm trạng.

Một trong những lợi ích quan trọng nhất của tinh bột kháng là khả năng giúp kiểm soát đường huyết. Đối với những người đang cố gắng quản lý lượng đường trong máu, đặc biệt là những người mắc bệnh tiểu đường loại 2, việc tiêu thụ các thực phẩm giàu tinh bột kháng có thể là một phần của chiến lược quản lý bệnh hiệu quả. Bằng cách không làm tăng đường huyết, tinh bột kháng giúp cơ thể duy trì mức đường huyết ổn định, giảm nguy cơ gặp phải các biến chứng liên quan đến bệnh tiểu đường.

Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng hiệu quả của tinh bột kháng trong việc kiểm soát đường huyết và cải thiện sức khỏe đường ruột có thể phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác. Chế độ ăn uống tổng thể và lối sống lành mạnh đóng vai trò quan trọng trong việc tối ưu hóa lợi ích của tinh bột kháng. Điều này bao gồm việc duy trì một chế độ ăn uống cân bằng, giàu trái cây, rau quả, và chất béo lành mạnh, cùng với việc thường xuyên tập thể dục và quản lý stress.

Để kết hợp tinh bột kháng vào chế độ ăn uống hàng ngày, bạn có thể thử áp dụng một số mẹo sau. Đầu tiên, hãy thử nấu chín và làm nguội các thực phẩm giàu tinh bột trước khi tiêu thụ. Điều này có thể bao gồm việc nấu một nồi cơm lớn vào cuối tuần, sau đó làm nguội và bảo quản trong tủ lạnh để ăn trong tuần. Bạn cũng có thể thêm các loại đậu và khoai tây vào bữa ăn của mình, sau đó làm nguội chúng trước khi ăn.

Cuối cùng, mặc dù tinh bột kháng mang lại nhiều lợi ích tiềm năng, nhưng việc tham khảo ý kiến của các chuyên gia sức khỏe trước khi thực hiện bất kỳ thay đổi lớn nào trong chế độ ăn uống là rất quan trọng. Điều này đặc biệt đúng đối với những người có các điều kiện sức khỏe đặc biệt hoặc những người đang dùng thuốc.