Một tháng triển khai mô hình chính quyền địa phương 2 cấp tại Đà Nẵng: Kết quả tích cực và những thách thức cần vượt qua

Kể từ ngày 1/7, các sở, ban, ngành, xã, phường, đặc khu của Đà Nẵng đã cơ bản kiện toàn tổ chức bộ máy nhằm đảm bảo hoạt động liên tục, không gián đoạn. Ngày 29/7, Thành ủy Đà Nẵng đã tổ chức hội nghị đánh giá tình hình một tháng triển khai vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp trên địa bàn.

Theo báo cáo của Sở Nội vụ thành phố Đà Nẵng, trên cơ sở quyết định giao biên chế công chức của UBND thành phố, các cơ quan, đơn vị đã phân bổ chỉ tiêu biên chế đảm bảo theo quy định. Tổng số cán bộ, công chức, viên chức được giao là 53.314 chỉ tiêu, trong đó có 2.692 chỉ tiêu cán bộ, công chức cấp tỉnh; 5.714 chỉ tiêu cán bộ, công chức cấp xã; 44.908 chỉ tiêu người làm việc hưởng lương từ ngân sách tại các đơn vị sự nghiệp công lập.

Trong thời gian qua, các sở, ban, ngành và các xã, phường, đặc khu đã cơ bản kiện toàn tổ chức bộ máy nhằm đảm bảo hoạt động liên tục, không gián đoạn trong công tác quản lý, cung cấp dịch vụ công. Thành phố cũng chỉ đạo rà soát nhu cầu bổ sung nhân lực chuyên ngành công nghệ thông tin tại các xã, phường, với nhu cầu bổ sung 107 người.

Chính quyền đã công khai các quyết định và thủ tục hành chính với 2.291 thủ tục, trong đó có 2.114 thủ tục theo quy định của bộ, ngành và 177 thủ tục hành chính đặc thù. Số lượng dịch vụ công trực tuyến được tích hợp trên Cổng dịch vụ công quốc gia là 2.056 thủ tục và 228 thủ tục cung cấp thông tin.

Về hệ thống mạng, hạ tầng công nghệ thông tin, thành phố đã hoàn thành bố trí đến 100% cấp xã. Các xã, phường cũng bố trí cơ bản trang thiết bị, hạ tầng mạng tại trung tâm phục vụ hành chính công; thiết lập, cung cấp tài khoản sử dụng cho cán bộ, công chức trên các hệ thống dùng chung.

Tuy nhiên, trong quá trình vận hành chính quyền địa phương 2 cấp, một số xã, phường phát sinh khó khăn, vướng mắc liên quan đến việc tiếp nhận và giải quyết thủ tục hành chính. Một vấn đề khác là hệ thống mạng tại khu vực miền núi còn yếu, đường truyền Internet không ổn định, thường mất kết nối hoặc tốc độ chậm, ảnh hưởng đến truy cập, xử lý văn bản và thực hiện dịch vụ công.

Tại hội nghị, lãnh đạo các phường, xã kiến nghị thành phố tiếp tục tháo gỡ một số khó khăn, vướng mắc để mô hình chính quyền địa phương 2 cấp tiếp tục hoạt động hiệu quả, phục vụ nhân dân tốt hơn.

Ông Nguyễn Văn Quảng, Bí thư Thành ủy Đà Nẵng đánh giá cao những kết quả đạt được bước đầu sau một tháng vận hành chính quyền địa phương 2 cấp. Tuy nhiên, ông Quảng yêu cầu các cấp chính quyền địa phương tập trung đánh giá lại toàn diện kết quả đạt được sau một tháng vận hành. Trong đó, lựa chọn, phân cấp trách nhiệm đến từng cá nhân lãnh đạo, những việc cấp bách cần tập trung xử lý trước.

Bí thư Thành ủy Đà Nẵng đề nghị các cấp lãnh đạo soi lại mục tiêu của cấp chính quyền địa phương 2 cấp mới, nhất là chính quyền cấp cơ sở đã phục vụ người dân tốt hơn chưa, đã gần dân, sát dân hơn chưa, có gì khúc mắc hay không?. Đối với các khó khăn, ông Quảng lưu ý, cần nhìn nhận một cách toàn diện và không thể đánh đồng các phường, xã trung tâm với các xã vùng núi, biên giới.

Chiều ngày, Hội nghị đánh giá kết quả sắp xếp tổ chức bộ máy bên trong của các bộ, ngành và sơ kết 1 tháng vận hành chính quyền địa phương 2 cấp đã diễn ra với sự tham gia của các bộ, ngành, địa phương. Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì hội nghị và đưa ra những yêu cầu quan trọng đối với các bộ, ngành, địa phương trong quá trình sắp xếp tổ chức bộ máy và vận hành chính quyền địa phương 2 cấp.

Thủ tướng cho biết, trong thời gian vừa qua, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã họp hàng tuần để lãnh đạo, chỉ đạo quyết liệt sắp xếp tổ chức bộ máy, đơn vị hành chính và vận hành mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp. Trong thời gian tới, Chính phủ sẽ họp hàng tuần về nội dung này, kịp thời báo cáo cấp có thẩm quyền cho đến khi tổ chức bộ máy mới vận hành trơn tru, thông suốt, toàn diện.

Thủ tướng yêu cầu các bộ, ngành, địa phương cần nỗ lực, cố gắng, quyết tâm cao hơn nữa; hành động quyết liệt, hiệu quả hơn nữa; làm việc nào dứt việc đó, làm việc nào ra việc đó, phân công ‘6 rõ’, ‘không nói không, không nói khó mà không làm’. Sau 1 tháng triển khai, Thủ tướng khái quát rằng nhìn chung, ý Đảng, lòng dân gặp nhau khi chuyển từ trạng thái chính quyền hành chính thụ động, nặng về quản lý sang trạng thái chủ động, tích cực phục vụ nhân dân và kiến tạo phát triển, đồng thời giảm thời gian, chi phí tuân thủ cho người dân và doanh nghiệp. Bộ máy chính quyền địa phương bước đầu vận hành ổn định, thông suốt. Hầu hết các địa phương đã hoàn tất việc sắp xếp tổ chức chính quyền, đảm bảo duy trì hoạt động hành chính không gián đoạn.

Tuy nhiên, Thủ tướng cũng chỉ rõ vẫn còn những tồn tại, hạn chế cần khắc phục ngay. Thời gian tới, Thủ tướng yêu cầu quán triệt quan điểm cần nỗ lực, cố gắng, quyết tâm cao hơn nữa; hành động quyết liệt, hiệu quả hơn nữa. Về nhiệm vụ cụ thể, Thủ tướng yêu cầu tiếp tục kiện toàn tổ chức bộ máy ở các đơn vị hành chính sau sắp xếp; nhanh chóng sắp xếp, bố trí lại đội ngũ cán bộ, công chức phù hợp, nhất là kiện toàn lãnh đạo cấp xã; tiếp tục đẩy mạnh phân cấp, phân quyền hợp lý, hiệu quả đi đôi với phân bổ nguồn lực, nâng cao năng lực thực thi và tăng cường kiểm tra, giám sát.

Đặc biệt, trong giai đoạn đầu vận hành mô hình mới, các bộ cần chú trọng hướng dẫn về thủ tục hành chính, quản lý ngân sách, tổ chức bộ máy và quản lý nhân lực cho cấp tỉnh, cấp xã… theo đúng thẩm quyền từng cấp. Song song với trao quyền, công tác giám sát, kiểm tra phải được tăng cường, tránh tình trạng địa phương hiểu chưa đúng hoặc thực hiện chưa nghiêm. Chính phủ sẽ tiếp tục đẩy mạnh phân cấp, phân quyền hợp lý, hiệu quả đi đôi với phân bổ nguồn lực, nâng cao năng lực thực thi và tăng cường kiểm tra, giám sát.

Về cơ chế tài chính – ngân sách, Thủ tướng chỉ đạo xây dựng cơ chế tài chính phù hợp với mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, đảm bảo nguồn lực cho địa phương hoạt động hiệu quả. Với các tỉnh, thành phố mới hình thành trên cơ sở sáp nhập nhiều đơn vị hành chính cũ thì cần tính toán cơ chế hỗ trợ, điều hòa nguồn lực hợp lý. Các cơ quan Trung ương và địa phương phải tăng cường quản lý, giám sát việc sử dụng ngân sách, tài sản công sau sáp nhập, sử dụng hiệu quả các trụ sở, tránh thất thoát, lãng phí. Bộ Tài chính sẽ có hướng dẫn cụ thể về cơ chế tài chính – ngân sách cho các địa phương.

Thủ tướng cũng yêu cầu đẩy mạnh tái cấu trúc quy trình, cung cấp dịch vụ công trực tuyến trên Cổng Dịch vụ công quốc gia; bảo đảm thông suốt, hiệu quả, không bị gián đoạn; khắc phục các lỗi trên các hệ thống thông tin do các bộ, ngành quản lý; hoàn thành trong tháng 8. Đồng thời, ông nhấn mạnh tinh thần tất cả phải vào cuộc, nhất là người đứng đầu trong lãnh đạo, chỉ đạo các cơ quan thuộc thẩm quyền.

Việc triển khai chính quyền địa phương hai cấp tại nhiều địa phương đang gặp khó khăn do đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã còn thiếu chuyên môn và kỹ năng. Để khắc phục tình trạng này, các địa phương đang chủ động đề xuất với Bộ Nội vụ để được hỗ trợ đào tạo cấp tốc đội ngũ cán bộ, công chức nhằm đáp ứng yêu cầu vận hành mô hình chính quyền hai cấp hiệu quả.

Tại Nghệ An, Giám đốc Sở Nội vụ Nguyễn Viết Hưng cho biết nhiều cán bộ cấp xã hiện nay còn bỡ ngỡ, chưa quen với nhiệm vụ được giao. Sở đã thành lập 5 tổ công tác để hỗ trợ các xã, tuy nhiên vẫn cần sự hỗ trợ từ Bộ Nội vụ. “Chúng tôi đang cố gắng hỗ trợ các xã, nhưng nếu được Bộ Nội vụ hỗ trợ đào tạo cấp tốc, tôi tin rằng đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã sẽ nhanh chóng thích nghi với mô hình chính quyền hai cấp”, ông Hưng nói.

Tương tự, tại Hà Nội, bà Nguyễn Thị Liễu, Phó giám đốc Sở Nội vụ, cho biết một số cán bộ thuộc cấp xã cũ gần như ‘trắng’ về chuyên môn vì yêu cầu công việc mới hiện nay rất khác. Sở Nội vụ Hà Nội kiến nghị Bộ sớm ban hành đề cương tập huấn về kỹ năng, tình huống và nghiệp vụ chuyên sâu để hỗ trợ cán bộ, công chức cấp xã.

Việc tổ chức lại bộ máy cũng kéo theo khối lượng công việc tăng mạnh. Giám đốc Sở Nội vụ Nghệ An nhận định chủ tịch UBND xã hiện nay phải kiêm nhiệm cả phần việc của chủ tịch huyện và xã trước đây, trong khi bộ máy giúp việc lại vừa thiếu người, vừa thiếu chuyên môn. “Đây là một thách thức lớn đối với chúng tôi, và chúng tôi hy vọng sẽ được Bộ Nội vụ hỗ trợ để giải quyết vấn đề này”, ông Hưng nói.

Tại Lâm Đồng, lãnh đạo Sở Nội vụ nêu ra một trường hợp điển hình là một chuyên viên từng tinh thông chuyên môn tại cấp tỉnh, nhưng khi về xã – nơi được chuyển giao về hơn 1.000 thủ tục hành chính – cũng gặp nhiều khó khăn ban đầu. “Chúng tôi đã thành lập các đoàn công tác từ cấp sở, ngành đến tận xã để hướng dẫn trực tiếp, tuy nhiên vẫn cần sự hỗ trợ từ Bộ Nội vụ để đảm bảo đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã có đủ kỹ năng và chuyên môn để thực hiện nhiệm vụ mới”, lãnh đạo Sở Nội vụ Lâm Đồng nói.

Nhiều địa phương đã chủ động tìm giải pháp để hỗ trợ cán bộ, công chức cấp xã. Tại Đà Nẵng, lãnh đạo Sở Nội vụ cho biết đã phối hợp với VNPT, các trường đại học công nghệ thông tin và đội ngũ thanh niên tình nguyện để hỗ trợ vận hành hệ thống mới ở cấp xã. Lâm Đồng cũng thành lập các đoàn công tác từ cấp sở, ngành đến tận xã để hướng dẫn trực tiếp.

Tuy nhiên, lãnh đạo các địa phương đều khẳng định đây chỉ là giải pháp tình thế, điều cần thiết hơn là Bộ Nội vụ sớm ban hành khung chương trình đào tạo phù hợp với yêu cầu mới. “Chúng tôi rất mong muốn Bộ Nội vụ sớm ban hành khung chương trình đào tạo để giúp đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã nâng cao kỹ năng và chuyên môn, đáp ứng yêu cầu vận hành mô hình chính quyền hai cấp hiệu quả”, bà Liễu nói.

Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà khẳng định cần tăng cường tạm thời đội ngũ có chuyên môn sâu cho cấp xã. Bà nhấn mạnh cần đánh giá công khai, dân chủ, chính xác đội ngũ cán bộ, công chức cấp xã để cơ cấu lại và nâng cao chất lượng. “Bộ Nội vụ sẽ tham mưu để ban hành nghị định về áp dụng KPI đánh giá cán bộ, công chức. Đồng thời, cần quan tâm đầy đủ đến điều kiện sống, tư tưởng của cán bộ khi điều chuyển về trung tâm hành chính mới”, bà Trà nói.

Sau quá trình sáp nhập đơn vị hành chính, nhiều địa phương đang gặp khó khăn trong việc áp dụng các văn bản cũ và chậm ban hành văn bản mới. Điều này đã gây ra sự gián đoạn trong hoạt động quản lý và ảnh hưởng đến quyền lợi của người dân. Việc này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải nhìn nhận đầy đủ những hệ lụy pháp lý và tìm giải pháp để bảo đảm tính thống nhất và ổn định của hệ thống pháp luật tại chính quyền địa phương.

Trong quá trình đổi mới và hiện đại hóa nền hành chính quốc gia, chủ trương sắp xếp và tinh gọn tổ chức bộ máy nhà nước là một nội dung trọng tâm được Đảng và Nhà nước xác định xuyên suốt qua nhiều nhiệm kỳ. Từ Nghị quyết Trung ương 6 (khóa XII) đến Nghị quyết số 18-NQ/TW, Nghị quyết số 19-NQ/TW và gần đây nhất là Nghị quyết số 60-NQ/TW ngày 12/4/2025 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII, tinh thần cải cách và sắp xếp đơn vị hành chính được khẳng định là cần thiết để xây dựng nền hành chính nhà nước tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, hướng đến mô hình chính quyền địa phương hiện đại, có khả năng quản trị tốt và phục vụ người dân, doanh nghiệp.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy tình trạng ‘khoảng trống pháp lý’, ‘lúng túng thể chế’ đã và đang xuất hiện tại không ít địa phương. Tốc độ sắp xếp tổ chức bộ máy đang đi nhanh hơn so với tiến độ chuẩn bị thể chế đi kèm, đặc biệt là việc xây dựng và ban hành văn bản quy phạm pháp luật (VBQPPL) phục vụ cho hoạt động của chính quyền địa phương sau sáp nhập.

Quá trình sáp nhập đơn vị hành chính, nếu không đi kèm với sự chuẩn bị kỹ lưỡng về thể chế, sẽ tất yếu dẫn đến sự chồng chéo, mâu thuẫn hoặc thiếu hụt văn bản điều chỉnh. Từ đó, tạo ra những hệ lụy pháp lý nghiêm trọng. Trong thực tiễn triển khai tại nhiều địa phương, tình trạng ban hành VBQPPL không kịp tiến độ tổ chức lại bộ máy đang trở thành điểm nghẽn, cản trở việc ổn định hoạt động của chính quyền mới.

Để khắc phục tình trạng này, cần tuân thủ các nguyên tắc bảo đảm thống nhất, ổn định hệ thống pháp luật khi tổ chức lại đơn vị hành chính. Trước hết, cần bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ với hệ thống pháp luật hiện hành. Việc sửa đổi, thay thế hoặc ban hành mới VBQPPL tại địa phương sau khi sáp nhập phải được rà soát kỹ lưỡng về mặt căn cứ pháp lý, bảo đảm không mâu thuẫn hoặc chồng chéo với luật và các văn bản của Trung ương.

Thứ hai, cần bảo đảm tính kế thừa hợp lý. Việc sáp nhập đơn vị hành chính không có nghĩa là phủ nhận hoàn toàn giá trị của hệ thống văn bản tại các đơn vị cũ. Ngược lại, nhiều văn bản đã được xây dựng công phu, đã được kiểm nghiệm trong thực tiễn và đang phát huy hiệu quả, cần được kế thừa, hiệu chỉnh, chứ không nên xóa bỏ hoàn toàn.

Thứ ba, lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm trong quá trình xây dựng pháp luật. Trong mọi hoạt động quản trị nhà nước, việc lấy người dân và doanh nghiệp làm trung tâm không chỉ là một khẩu hiệu hành chính, mà phải được thể hiện rõ trong nội dung và quy trình xây dựng văn bản pháp luật.

Để hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật sau sáp nhập, cần thực hiện một số giải pháp cụ thể. Trước hết, cần tổ chức một cuộc tổng rà soát hệ thống VBQPPL đang áp dụng tại các đơn vị hành chính liên quan. Trên cơ sở rà soát, chính quyền cấp huyện cần lập danh mục phân loại các văn bản theo ba nhóm: (i) văn bản tiếp tục áp dụng không cần sửa đổi; (ii) văn bản cần sửa đổi, bổ sung; (iii) văn bản cần bãi bỏ.

Thứ hai, cần xây dựng bộ tiêu chí đánh giá chất lượng thể chế sau sáp nhập. Chất lượng thể chế không thể đo bằng số lượng văn bản ban hành mà cần có các tiêu chí rõ ràng về hiệu lực, hiệu quả, tính hợp pháp, tính khả thi và tính minh bạch.

Thứ ba, cần củng cố đội ngũ làm công tác pháp chế ở địa phương. Một trong những điểm yếu cố hữu của chính quyền địa phương là năng lực pháp chế chưa được quan tâm đúng mức. Sau sáp nhập, điều này càng trở nên nghiêm trọng khi địa bàn quản lý rộng hơn, số lượng đầu mối công việc tăng lên, nhưng đội ngũ làm công tác pháp chế vẫn còn mỏng, thiếu chuyên môn hoặc kiêm nhiệm.

Cuối cùng, cần áp dụng công nghệ thông tin trong hệ thống hóa và quản lý văn bản pháp luật địa phương. Việc quản lý văn bản thủ công đang là một rào cản lớn khiến các địa phương chậm trễ trong rà soát và điều chỉnh hệ thống VBQPPL.