Sau những thiên tai và tai nạn giao thông, cháy nổ bất ngờ, hậu quả không chỉ dừng lại ở mức vật chất mà còn gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến tinh thần của những người sống sót. Mới đây, vụ lật tàu ở Hạ Long và vụ sạt lở tại một làng ở tỉnh khác đã để lại những vết thương sâu sắc, đòi hỏi không chỉ sự hỗ trợ vật chất mà còn cần một hệ thống hỗ trợ tâm lý để giúp các nạn nhân vượt qua sang chấn.
Theo các chuyên gia tâm lý, phản ứng của con người trước những biến cố lớn thường chia thành hai kiểu rõ rệt: sự sụp đổ tinh thần ngay lập tức hoặc sự đóng băng cảm xúc kéo dài. Những biến cố bất ngờ như thiên tai hay tai nạn giao thông thường gây ra cú sốc tinh thần cực kỳ lớn và tạo tiền đề cho những sang chấn tâm lý kéo dài như rối loạn cảm xúc, trầm cảm, mất kiểm soát hành vi.
Thạc sĩ, chuyên gia tâm lý Nguyễn Hồng Bách, Giám đốc Trung tâm tâm lý lâm sàng Dr.MP, cho rằng sau biến cố lớn, người dân thường trải qua ba giai đoạn: tiếp nhận sự kiện chấn thương, xử lý nhận thức, ứng phó và tăng trưởng sau sang chấn. Tuy nhiên, nếu không có kỹ năng ứng phó hoặc nhận được sự hỗ trợ tâm lý kịp thời, tổn thương sẽ tiếp tục tồn tại và ảnh hưởng lâu dài đến cuộc sống của họ.
Bên cạnh đó, vấn đề nghiêm trọng hơn ở trẻ nhỏ là tổn thương ở tuổi thơ có thể âm thầm tạo ra nền tảng tinh thần rạn vỡ. Những đứa trẻ ấy lớn lên với mặc cảm mất mát, ký ức chấn động khó xóa mờ và câu hỏi không lời đáp về sự kiện đã xảy ra.
Sang chấn tâm lý không chỉ xảy ra với người trực tiếp trải nghiệm sự kiện mà còn có thể ảnh hưởng đến những người khác như phóng viên, nhân viên cứu hộ, bác sĩ, tình nguyện viên hoặc người dùng mạng xã hội – những người tiếp nhận cảm xúc dữ dội từ thảm họa thông qua hình ảnh, âm thanh, lời kể.
Chuyên gia tâm lý Nguyễn Viết Hiền nhấn mạnh rằng việc thiết lập mô hình can thiệp tâm lý sau thảm họa là điều cần thiết để giúp nạn nhân vượt qua sang chấn. Điều này bao gồm trị liệu nhóm và cá nhân, kết hợp hình thức trực tuyến và trực tiếp để tiếp cận nạn nhân một cách đa dạng.
PGS.TS Phạm Hương Trà cũng cảnh báo về việc truyền thông và mạng xã hội cần phải có điểm dừng khi khai thác thông tin để tránh kích hoạt sang chấn ở những người đã bị ảnh hưởng.
Hiện tại, các chuyên gia tâm lý đang kêu gọi sự quan tâm và hỗ trợ đối với nạn nhân sau vụ lật tàu ở Hạ Long. Đồng thời, cũng nhấn mạnh rằng việc hỗ trợ tâm lý cần diễn ra sau 10-15 ngày so với thời điểm sự kiện mới đạt hiệu quả cao. Điều này nhằm giúp những người sống sót có thể đối mặt và vượt qua những tổn thương tâm lý một cách tốt nhất.