Trong thời đại thông tin số hiện nay, việc phân biệt giữa thông tin thật và giả trở nên ngày càng khó khăn. Sự lan truyền nhanh chóng của tin giả trên không gian mạng đã đặt ra thách thức lớn cho người dùng internet. Để giải quyết vấn đề này, các chuyên gia quốc tế đã đưa ra khuyến nghị rằng người dùng nên trang bị tư duy phản biện và đặt ra bốn câu hỏi cơ bản để đánh giá độ tin cậy của thông tin.
Internet hiện nay là một kho kiến thức khổng lồ nhưng đồng thời cũng là môi trường lý tưởng cho sự lan truyền của tin giả, thông tin sai lệch. Nhiều người, bao gồm cả sinh viên và giảng viên, vẫn dễ dàng bị đánh lừa bởi những thông tin sai sự thật. Theo giáo sư Sam Wineburg từ Đại học Stanford, Mỹ, giới học thuật cũng thường mắc bẫy khi tiếp cận thông tin trực tuyến. Trong khi đó, các chuyên gia kiểm chứng lại đạt kết quả tốt hơn nhờ áp dụng những nguyên tắc cụ thể.
Các chuyên gia cho rằng tin giả thường đánh vào cảm xúc mạnh như giận dữ, lo sợ, hoặc củng cố niềm tin sẵn có của người đọc. Khi nội dung được chia sẻ từ nguồn quen thuộc hoặc xuất hiện nhiều lần, người dùng càng dễ tin tưởng mà không kiểm chứng. Điều này cho thấy sự cần thiết của việc nâng cao khả năng nhận diện tin giả.
Để nâng cao khả năng nhận diện tin giả, các chuyên gia khuyến nghị người đọc tự đặt ra bốn câu hỏi cơ bản. Thứ nhất, nguồn tin đến từ đâu? Việc truy ngược nguồn, đánh giá mức độ tin cậy của nơi phát tán thông tin là bước đầu tiên quan trọng. Người dùng cần kiểm tra xem nguồn tin có đáng tin cậy hay không, và liệu có bất kỳ dấu hiệu nào của sự chỉnh sửa hoặc thao túng thông tin.
Thứ hai, các nguồn tin đáng tin cậy khác nói gì? Một cách hiệu quả là so sánh thông tin đang nghi vấn với các cơ quan báo chí lớn, hoặc phát ngôn chính thức từ cá nhân hay tổ chức liên quan. Điều này giúp người dùng có cái nhìn tổng quan và xác thực thông tin.
Thứ ba, người đọc có đang bị thiên kiến chi phối? Nhận diện thiên kiến cá nhân là bước quan trọng để không mù quáng tin theo. Người dùng cần phải nhận thức được những thành kiến của bản thân và cố gắng nhìn nhận thông tin một cách khách quan.
Cuối cùng, ngữ cảnh ra sao? Cần hiểu bối cảnh đầy đủ trước khi chia sẻ hay bình luận. Người dùng cần phải xem xét thông tin trong bối cảnh cụ thể, tránh bị hiểu sai hoặc hiểu lầm.
Chuyên gia Claire Wardle, đồng sáng lập tổ chức First Draft chuyên về kiểm chứng tin tức, cho rằng câu hỏi quan trọng nhất không phải là việc bản thân có tin vào thông tin đó hay không, mà là liệu việc chia sẻ nó có thể gây hại cho ai hay không. Điều này thể hiện sự quan tâm đến hậu quả của việc chia sẻ thông tin và trách nhiệm của người dùng.
Hiện nhiều tổ chức quốc tế đã phát triển công cụ miễn phí giúp người dùng xác thực hình ảnh, video, giọng nói hoặc kiểm tra độ tin cậy của các tuyên bố. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất vẫn là giữ thói quen nghi ngờ tích cực và tư duy phản biện mỗi ngày. Chỉ khi người dùng có được những kỹ năng và kiến thức cần thiết, họ mới có thể trở thành người dùng thông minh và có trách nhiệm trên không gian mạng.